[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

mala sunt et propterea nullo modo de deorum maeistate credenda, maior est deorum iniuria, de quibus
inpune finguntur. Sed non te audiunt, daemones sunt, praua docent, turpibus gaudent: non solum non
deputant iniuriam, si de illis ista fingantur, sed eam potius iniuriam ferre non possunt, si per eorum
sollemnia non agantur. Iam uero si aduersus eos Iouem interpelles, maxime ob eam causam, quia eius
plura crimina ludis scaenicis actitantur: nonne etiamsi deum Iouem nuncupatis, a quo regitur totus atque
administratur hic mundus, eo illi fit a uobis maxima iniuria, quod eum cum istis colendum putatis
eorumque regem esse perhibetis?
[XXVIII] Nullo igitur modo dii tales, qui talibus placantur uel potius accusantur honoribus, ut maius sit
crimen quod eis falsis oblectantur, quam si de illis uera dicerentur, Romanum imperium augere et
conseruare potuissent. Hoc enim si possent, Graecis potius donum tam grande conferrent, qui eos in
huiusce modi rebus diuinis, hoc est ludis scaenicis, honorabilius digniusque coluerunt, quando et a
morsibus poetarum, quibus deos dilacerari uidebant, se non subtraxerunt, dando eis licentiam male
tractandi homines quos liberet, et ipsos scaenicos non turpes iudicauerunt, sed dignos etiam praeclaris
honoribus habuerunt. Sicut autem potuerunt auream pecuniam habere Romani, quamuis deum Aurinum
non colerent: sic et argenteam habere potuerunt et aeream, si nec Argentinum nec eius patrem colerent
Aescolanum, et sic omnia quae retexere piget. Sic ergo et regnum inuito quidem Deo uero nullo modo
habere possent; diis uero istis falsis et multis ignoratis siue contemptis atque illo uno cognito et fide
sincera ac moribus culto et melius hic regnum haberent, quantumcumque haberent,et post haec acciperent
sempiternum, siue hic haberent siue non haberent.
[XXIX] Nam illud quale est quod pulcherrimum auspicium fuisse dixerunt, quod paulo ante
commemoraui, Martem et Terminum et Iuuentatem nec Ioui regi deorum loco cedere uoluisse? Sic enim,
inquiunt, significatum est, Martiam gentem, id est Romanam, nemini locum quem teneret, daturam,
Romanos quoque terminos propter deum Terminum neminem commoturum, iuuentutem etiam Romanam
propter deam Iuuentatem nemini esse cessuram. Videant ergo quo modo habeant istum regem deorum
suorum et datorem regni sui, ut eum auspicia ista pro aduersario ponerent, cui non cedere pulchrum esset.
Quamquam haec si uera sunt, non habent omnino quid timeant. Non enim confessuri sunt, quod dii
cesserint Christo, qui Ioui cedere noluerunt; saluis quippe imperii finibus Christo cedere potuerunt et de
sedibus locorum et maxime de corde credentium. Sed antequam Christus uenisset in carne, antequam
denique ista scriberentur, quae de libris eorum proferimus, sed tamen postea quam factum est sub rege
Tarquinio illud auspicium, aliquotiens Romanus excercitus fusus est, hoc est uersus in fugam, fsumque
ostendit auspicium, quo Iuuentas illa non cesserat Ioui, et gens Martia superantibus atque inrumpentibus
Gallis in ipsa Vrbe contrita est, et termini imperii deficientibus multis ad Hannibalem ciuitatibus in
angustum fuerant coartati. Ita euacuata est pulchritudo auspiciorum, remansit contra Iouem contumacia,
non deorum, sed daemoniorum. Aliud est enim non cessisse, aliud unde cesseras redisse. Quamquam et
postea in orientalibus partibus Hadriani uoluntate mutati sunt termini imperii Romani. Ille namque tres
prouincias nobiles, Armeniam, Mesopotamiam, Assyriam, Persarum concessit imperio, ut deus ille
Terminus, qui Romanos terminos secundum istos tuebatur et per illud pulcherrimum auspicium loco non
cesserat Ioui, plus Hadrianum regem hominum quam regem deorum timuisse uideatur. Receptis quoque
alio tempore prouinciis memoratis nostra paene memoria retrorsus Terminus cessit, quando Iulianus
deorum illorum oraculis deditus inmoderato ausu naues iussit incendi, quibus alimonia portabatur; qua
exercitus destitutus mox etiam ipso hostili uulnere extincto in tantam est redactus inopiam, ut inde nullus
euaderet undique hostibus incursantibus militem imperatoris morte turbatum, nisi placito pacis illic
imperii fines constituerentur, ubi hodieque persistunt, non quidem tanto detrimento, quantum concesserat
Hadrianus, sed media tamen compositione defixi. Vano igitur augurio deus Terminus non cessit Ioui, qui
cessit Hadriani uoluntati, cessit etiam Iuliani temeritati et Iouiani necessitati. Viderunt haec
intellegentiores grauioresque Romani; sed contra consuetudinem ciuitatis, quae daemonicis ritibus fuerat
obligata, parum ualebant, quia et ipsi, etiamsi illa uana esse sentiebant, naturae tamen rerum sub unius
ueri Dei regimine atque imperio constitutae religiosum cultum, qui Deo debetur, exhibendum putabant,
seruientes, ut ait apostolus, creaturae potius quam creatori, qui est benedictus in saecula. Huius Dei ueri
erat auxilium necessarium, a quo mitterentur sancti uiri et ueraciter pii, qui pro uera religione morerentur,
ut falsae a uiuentibus tollerentur.