[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

laudans eum in libris de re publica Scipionisque sermone: "Tantum est, inquit, consecutus, ut, cum subito
sole obscurato non comparuisset, deorum in numero conlocatus putaretur, quam opinionem nemo
umquam mortalis assequi potuit sine eximia uirtutis gloria." (Quod autem dicit eum subito non
comparuisse, profecto ibi intellegitur aut uiolentia tempestatis aut caedis facionorisque secretum; nam et
alii scriptores eorum defectioni solis addunt etiam subitam tempestatem, quae profecto aut occasionem
sceleri praebuit aut Romulum ipsa consumpsit.) De tullo quippe etiam Hostilio, qui tertius a Romulo rex
fuit, qui et ipse fulmine absumptus est, dicit in eisdem libris idem Cicero, propterea et istum non creditum
in deos receptum tali morte, quia fortasse quod erat in Romulo probatu, id est persuasum, Romani uulgare
noluerunt, id est uile facere, si hoc et alteri facile tribueretur. Dicit etiam aperte in inuectiuis: "Illum, qui
hanc urbem condidit, Romulum ad deos immortales beniuolentia famaque sustulimus", ut non uere
factum, sed propter merita uirtutis eius beniuole iactatum diffamatumque monstraret. In Hortensio uero
dialogo cum de solis canonicis defectionibus loqueretur: "Vt easem, inquit, tenebras efficiat, quas efficit
&ltin> interitu Romuli, qui obscuratione solis est factus." Certe hic minime timuit hominis interitum
dicere, quia disputator magis quam laudator fuit.
Ceteri autem reges populi Romani, excepto Numa Pompilio et Anco Marcio, qui morbo interierunt, quam
horrendos exitus habuerunt! Tullus, ut dixi, Hostilius, uictor et euersor Albae, cum tota domo sua fulmine
concrematus est. Priscus Tarquinius per sui decessoris filios interemptus est. Seruius Tullius generi sui
Tarquinii Superbi, qui ei successit in rgunum, nefario scelere occisus est. Nec "discessere adytis arisque
relictis di" tanto in optimum illius populi regem parricidio perpetrato, quos dicunt, ut hoc miserae Troiae
facerent eamque graecis diruendam exurendamque relinquerent, adulterio Paridis fuisse commotos; sed
insuper interfecto a se socero Tarquinius ipse sucessit. Hunc illi dii nefarium parricidam soceri
interfectione regnantem, insuper multis bellis uictoriisque gloriantem et de manubiis Capitolium
fabricantem non abscedentes, sed praesentes manentesque uiderunt et regem suum Iouem in illo altissimo
templo, hoc est in opere parricidae, sibi praesidere atque regnare perpessi sunt. Neque enim adhuc
innocens Capitolium struxit et postea malis meritis Vrbe pulsus est, sed ad ipsum regnum, in quo
Capitolium fabricaret, inmanissimi sceleris perpetratione peruenit. Quod uero eum regno Romani postea
depulerunt ac secluserunt moenibus ciuitatis, non ipsius de Lucretiae stupro, sed filii peccatum fuit illo
non solum nesciente, sed etiam absente commissum. Ardeam ciuitatem tunc oppugnabat, pro populo
Romano bellum gerebat; nescimus quid faceret, si ad eius notitiam flagitium filii deferretur; et tamen
inexplorato iudicio eius et inexperto ei populus ademit imperium et recepto exercitu, a quo deseri iussus
est, clausis deinde portis non siuit intrare redeuntem. At ille post bella grauissima, quibus eosdem
Romanos concitatis finitimis adtriuit, postea quam desertus ab eis quorum fidebat auxilio regnum recipere
non eualuit, in oppido Tusculo Romae uicino quttuordecim, ut fertur, annos priuatam uitam quietus habuit
et cum uxore consenuit, optabiliore fortassis exitu quam socer eius, generi sui facinore nec ignorante filia,
sicut perhibetur, extinctus. Nec tamen istum Tarquinium Romani crudelem aut sceleratum, sed superbum
appelauerunt, fortasse regios eius fastus alia superbia non ferentes. Nam scelus occisi ab eo soceri optimi
regis sui usque adeo contempserunt, ut eum regem suum facerent; ubi miror, si non scelere grauiore
mercedem tantam tanto sceleri reddiderunt. Nec "discessere adytis arisque relictis di." Nisi forte quispiam
sic defendat istos deos, ut dicat eos ideo mansisse Romae, quo possent magis Romanos punire suppliciis
quam beneficiis adiuuare, seducentes eos uanis uictoriis et bellis grauissimis conterentes.
Haec fuit Romanorum uita sub regibus laudabili tempore illius rei publicae usque ad expulsionem
Tarquinii Superbi per ducentos ferme et squadraginta et tres annos, cum illae omnes uictoriae tam multo
sanguine et tantis emptae calamitatibus uix illud imperium intra uiginti ab Vrbe milia dilatauerint;
quantum spatium absit ut saltem alicuius Getulae ciuitatis nunc terriotiro comparetur.
[XVI] Huic tempori adiciamus etiam tempus illud ,quo usque dicit Sallustius aequo et modesto iure
agitatum, dum metus a Tarquinio et bellum graue cum Etruria positum est. Quamdiu enim Etrusci
Tarquinio in regnum redire conanti opitulati sunt, graui bello Roma concussa est. Ideo dicit aequo et
modesto iure gestam rem publicam metu premente, non persuadente iustitia. In quo breuissimo tempore
quam funestus ille annus fuit, quo primi consules creati sunt expulsa regia potestate! Annum quippe suum
non compleuerunt. Nam Iunius Brutus exhonoratum eiecit Vrbe collegam Lucium Tarquinium
Collatinum; deinde mox ipse in bello cecidit mutuis cum hoste uulneribus, occisis a se &ltipso> primitus
filiis suis et uxoris suae fratribus, quod eos pro restituendo Tarquinio coniurasse cognouerat. Quod
factum Vergilius postea quam laudabiliter commemorauit, continuo clementer exhorruit. Cum enim
dixisset: