[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

armis rem publicam recuperare moliebatur; horum bonorum initiorum nondum malos euentus habuit.
Quid ergo melius ciues urbis illius facere potuerunt, quid honestius, quid fidelius, quid Romana parentela
dignius quam meliori causae Romanorum ciuitatem seruare et contra parricidam Romanae rei publicae
portas claudere? At hoc eis in quantum exitium uerterit, adtendant defensores deorum. Deseruerint dii
adulteros Iliumque flammis Graecorum reliquerint, ut ex eius cineribus Roma castior naxceretur: cur et
postea deseruerunt eandem ciuitatem Romanis cognatam, non rebellantem aduersus Romam nobilem
filiam, sed iustioribus eius partibus fidem constantissimam piissimamque seruantem, eamque delendam
reliquerunt non Graecorum uiris fortibus, sed uiro spurcissimo Romanorum? Aut si displicebat diis causa
partium Sullanarum, cui seruantes urbem miseri portas clauserant: cur eidem Sullae tanta bona
promittebant et praenuntiabant? An et hic agnoscuntur adulatores felicium potius quam infelicium
defensores? Non ergo Ilium etiam tunc, ab eis cum desereretur, euersum est. Nam daemones ad
decipiendum semper uigilantissimi, quod potuerunt, fecerunt. Euersis quippe et incensis omnibus cum
oppido simulacris solum Mineruae sub tanta ruina templi illius, ut scribit Liuius, integrum stetisse
perhibetur, non ut &ltdiceretur>:
Di patrii, quorum semper sub numine Troia est, ad eorum laudem, sed ne diceretur:
Excessere omnes adytis arisque relictis
Di, ad eorum defensionem. Illud enim posse permissi sunt, non unde probarentur potentes, sed unde
praesentes conuincerentur.
[VIII] Diis itaque Iliacis post Troiae ipsius documentum qua tandem prudentia Roma custodienda
commissa est? Dixerit quispiam iam eos Romae habitare solitos, quando expugnante Fimbria cecidit
Ilium. Vnde ergo stetit Mineruae simulacrum? Deinde, si apud Romam erant, quando Fimbria deleuit
Ilium, fortasse aput Ilium erant, quando a Gallis ipsa Roma capta et incensa est; sed ut sunt auditu
acutissimi motuque celerrimi, ad uocem anseris cito redierunt, ut saltem Capitolinum collem, qui
remanserat, turerentur; ceterum ad alia defendenda serus sunt redire commoniti.
[IX] Hi etiam Numam Pompilium successorem Romuli adiuuisse creduntur, ut toto regni sui tempore
pacem haberet et Iani portas, quae bellis patere adsolent, clauderet, eo merito scilicet, quia Romanis multa
sacra constituit. Illi uero homini pro tanto otio gratulandum fuit, si modo id rebus salubribus scisset
impendere et perniciosissima curiositate neglaecta Deum uerum uera pietate perquirere. Nunc autem non
ei dii contulerunt illud otium, sed eum minus fortasse decepissent, si otiosum minime repperissent.
Quanto enim minus eum occupatum inuenerunt, tanto magis ipsi occupauerunt. Nam quid ille molitus sit
et quibus artibus deos tales sibi uel illi ciuitati consociare potuerit, Varro prodit, quod, si Domino
placuerit, suo diligentius disseretur loco. Modo autem quia de beneficiis eorum quaestio est: magnum
beneficium est pax, sed Dei ueri beneficium est, plerumque etiam sicut sol, sicut pluuia uitaeque alia
subsidia super ingratos et nequam. Sed si hoc tam magnum bonum dii illi Romae uel Pompilio
contulerunt, cur imperio Romano per ipsa tempora laudabilia id numquam postea praestiterunt? An
utiliora erant sacra, cum instituerentur, quam cum instituta celebrarentur? Atqui tunc nondum erant, sed
ut essent addebantur; postea uero iam erant, quae ut prodessent custodiebantur. Quid ergo est, quod illi
quadraginta tres uel, ut alii uolunt, triginta et nouem anni in tam longa pace transacti sunt regnante Numa,
et postea sacris institutis diisque ipsis, qui eisdem sacris fuerant inuitati, iam praesidibus atque tutoribus
uix post tam multos annos ab Vrbe condita usque ad Augustum pro magno miraculo unus commemoratur
annus post primum bellum Punicum, quo belli portas Romani claudere potuerunt?
[X] An respondent, quod nisi assiduis sibique continuo succedentibus bellis Romanum imperium tam
longe lateque non posset augeri et tam grandi gloria diffamari? Idonea uero causa! Vt magnum esset
imperium, cur esse deberet inquietum? Nonne in corporibus hominum satius est modicam staturam cum
sanitate habere quam ad molem aliquam giganteam perpetuis adflictionibus peruenire, nec cum
perueneris requiescere, sed quanto grandioribus membris, tanto maioribus agitari malis? Quid autem mali
esset, ac non potius plurimum boni, si ea tempora perdurarent, quae perstrinxit Sallustius, ubi ait: "Igitur
initio reges (nam in terris nomen imperii id primum fuit) diuersi pars ingenium, alii corpus exercebant;
etiamtum uita hominum sine cupiditate agitabatur, sua cuique satis placebant." An ut tam multum
augeretur imperium, debuit fieri quod Vergilius dedestatur, dicens:
Deterior donec paulatim ac decolor aetas
Et belli rabies et amor successit habendi? Sed plane pro tantis bellis susceptis et gestis iusta defensio
Romanorum est, quod inruentibus sibi inportune inimicis resistere cogebat non auiditas adipiscendae