[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

dies festi et quidquid aliud ad eam seruitutem pertinet, quae Deo debetur et Graece proprie *latrei/a
dicitur -- ea significata et praenuntiata sunt, quae propter aeternam uitam fidelium in Christo et impleta
credimus et impleri cernimus et implenda confidimus.
[XXXIII] Per hanc ergo religionem unam et ueram potuit aperiri deos gentium esse inmundissimos
daemones, sub defunctarum occasionibus animarum uel creaturarum specie mundanarum deos se putari
cupientes et quasi diuinis honoribus eisdemque scelestis ac turpibus rebus superba inpuritate laetantes
atque ad uerum Deum conuersionem humanis animis inuidentes. Ex quorum inmanissimo et impiissimo
dominatu homo liberatur, cum credit in eum, qui praebuit ad exsurgendum tantae humilitatis exemplum,
quanta illi superbia ceciderunt. Hinc sunt non solum illi, de quibus multa iam diximus, et alii atque alii
similes ceterarum gentium atque terrarum, sed etiam hi, de quibus nunc agimus, tamquam in senatum
deorum selecti; sed plane selecti nobilitate criminum, non dignitate uirtutum. Quorum sacra Varro dum
quasi ad naturales rationes referre conatur, quaerens honestare res turpes, quomodo his quadret et
consonet non potest inuenire, quoniam non sunt ipsae illorum sacrorum causae, quas putat uel potius uult
putari. Nam si non solum ipsae, uerum etiam quaelibet aliae huius generis essent, quamuis nihil ad Deum
uerum uitamque aeternam, quae in religione quaerenda est, pertinerent, tamen qualicumque de rerum
natura reddita ratione aliquantulum mitigarent offensionem, quam non intellecta in sacris aliqua uelut
turpitudo aut absurditas fecerat; sicut in quibusdam theatrorum fabulis uel delubrorum mysteriis facere
conatus est, ubi non theatra delubrorum similitudine absoluit, sed theatrorum potius similitudine delubra
damnauit; tamen utcumque conatus est, ut sensum horribilibus rebus offensum uelut naturalium causarum
reddita ratio deleniret.
[XXXIV] Sed contra inuenimus, sicut ipse uir doctissimus prodidit, de Numae Pompilii libris redditas
sacrorum causas nullo modo potuisse tolerari nec dignas habitas, quae non solum lectae innotescerent
religiosis, sed saltem scriptae reconderentur in tenebris. Iam enim dicam, quod in tertio huius operis libro
me suo loco dicturum esse promiseram. Nam, sicut apud eundem Varronem legitur in libro de cultu
deorum, "Terentius quidam cum haberet ad Ianiculum fundum et bubulcus eius iuxta sepulcrum Numae
Pompilii traiciens aratrum eruisset ex terra libros eius, ubi sacrorum institutorum scriptae erant causae, in
Vrbem pertulit ad praetorem. At ille cum inspexisset principia, rem tantam detulit ad senatum. Vbi cum
primores quasdam causas legissent, cur quidque in sacris fuerit institutum, Numae mortuo senatus
adsensus est, eosque libros tamquam religiosi patres conscripti, praetor ut combureret, censuerunt."
Credat quisque quod putat; immo uero dicat, quod dicendum suggesserit uesana contentio, quilibet tantae
impietatis defensor egregius. Me admonere sufficiat sacrorum causas a rege Pompilio Romanorum
sacrorum institutore conscriptas nec populo nec senatui nec saltem ipsis sacerdotibus innotescere debuisse
ipsumque Numam Pompilium curiositate inlicita ad ea daemonum peruenisse secreta, quae ipse quidem
scriberet, ut haberet unde legendo commoneretur; sed ea tamen, cum rex esset, qui minime quemquam
metueret, nec docere aliquem nec delendo uel quoquo modo consumendo perdere auderet. Ita quod scire
neminem uoluit, ne homines nefaria doceret, uiolare autem timuit, ne daemones iratos haberet, obruit, ubi
tutum putauit, sepulcro suo propinquare aratrum posse non credens. Senatus autem cum religiones
formidaret damnare maiorum et ideo Numae adsentiri cogeretur, illos tamen libros tam perniciosos esse
iudicauit, ut nec obrui rursus iuberet, ne humana curiositas multo uehementius rem iam proditam
quaereret, sed flammis aboleri nefanda monumenta, ut, quia iam necesse esse existimabant sacra illa
facere, tolerabilius erraretur causis eorum ignoratis, quam cognitis ciuitas turbaretur.
[XXXV] Nam et ipse Numa, ad quem nullus Dei propheta, nullus sanctus angelus mittebatur,
hydromantian facere compulsus est, ut in aqua uideret imagines deorum uel potius ludificationes
daemonum, aquibus audiret, quid in sacris constituere atque obseruare deberet. Quod genus diuinationis
idem Varro a Persis dicit allatum, quo et ipsum Numam et postea Pythagoram philosophum usum fuisse
commemorat; ubi adhibito sanguine etiam inferos perhibet sciscitari et *nekuomantei/an Graece dicit
uocari, quae [siue hydromantia] siue necromantia dicatur, id ipsum est, ubi uidentur mortui diuinare.
Quibus haec artibus fiant, ipsi uiderint. Nolo enim dicere has artes etiam ante nostri Saluatoris aduentum
in ipsis ciuitatibus gentium legibus solere prohiberi et poena seuerissima uindicari. Nolo, inquam, hoc
dicere; fortassis enim talia tunc licebant. His tamen artibus didicit sacra illa Pompilius, quorum sacrorum
facta prodidit, causas obruit (ita timuit et ipse quod didicit), quarum causarum proditos libros senatus
incendit. Quid mihi ergo Varro illorum sacrorum alias nescio quas causas uelut physicas interpretatur?
quales si libri illi habuissent, non utique arsissent, aut et istos Varronis ad Caesarem pontificem scriptos