[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

florentibus frumentis deam Floram, lactescentibus deum Lacturnum, maturescentibus deam Matutam;
cum runcantur, id est a terra auferuntur, deam Runcinam. Nec omnia commemoro, quia me piget quod
illos non pudet. Haec autem paucissima ideo dixi, ut intellegeretur nullo modo eos dicere audere ista
numina imperium constituisse auxisse conseruasse Romanum, quae ita suis quaeque adhibebantur
officiis, ut nihil uniuersum uni alicui crederetur. Quando ergo Segetia curaret imperium, cui curam gerere
simul et segetibus et arboribus non licebat? Quando de armis Cunina cogitaret, cuius praepositura
paruulorum cunas non permittebatur excedere? Quando Nodutus adiuuaret in bello, qui nec ad folliculum
spicae, sed tantum ad nodum geniculi pertinebat? Vnum quisque domui suae ponit ostiarium, et quia
homo est, omnino sufficit: tres deos isti posuerunt, Forculum foribus, Cardeam cardini, Limentinum
limini. Ita non poterat Forculus simul et cardinem limenque seruare.
[IX] Omissa igitur ista turba minutorum deorum uel aliquantum intermissa officium maiorum deorum
debemus inquirere, quo Roma tam magna facta est, ut tam diu tot gentibus imperaret. Nimirum ergo Iouis
hoc opus est. Ipsum enim deorum omnium dearumque regem uolunt: hoc eius indicat sceptrum, hoc in
alto colle Capitolium. De isto deo quamuis a poeta dictum conuenientissime praedicant: Iouis omnia
plena. Hunc Varro credit etiam ab his coli, qui unum Deum solum sine simulacro colunt, sed alio nomine
nuncupari. Quod si ita est, cur tam male tractatus est Romae, sicut quidem et in ceteris gentibus, ut ei
fieret simulacrum? quod ipsi etiam Varroni ita displicet, ut, cum tantae ciuitatis peruersa consuetudine
premeretur, nequaquam tamen dicere et scribere dubitaret, quod hi, qui populis instituerunt simulacra, et
metum dempserunt et errorem addiderunt.
[X] Cur illi etiam Iuno uxor adiungitur, quae dicatur "soror et coniux"? Quia Iouem, inquiunt, in aethere
accipimus, in aere Iunonem, et haec duo elementa coniuncta sunt, alterum superius, alterum inferius. Non
est ergo ille, de quo dictum est "Iouis omnia plena", si aliquam partem implet et Iuno. An uterque
utrumque implet, et ambo isti coniuges et in duobus istis elementis et in singulis simul sunt? Cur ergo
aether datur Ioui, aer Iunoni? Postremo ipsi duo satis essent: quid est quod mare Neptuno tribuitur, terra
Plutoni? Et ne ipsi quoque sine coniugibus remanerent, additur Neptuno Salacia, Plutoni Proserpina. Nam
sicut inferiorem caeli partem, id est aerem, inquiunt, Iuno tenet, ita inferiorem maris Salacia et terrae
inferiorem Proserpina. quaerunt quem ad modum sarciant fabulas, nec inueniunt. Si enim haec ita essent,
tria potius elementa mundi esse, non quattuor, eorum ueteres proderent, ut singula deorum coniugia
diuiderentur singulis elementis. Nunc euero omni modo adfirmauerunt aliud esse aetherem, aliud aerem.
Aqua uero siue superior siue inferior utique aqua est; puta quia dissimilis: numquid in tantum ut aqua non
sit? Et inferior terra quid aliud potest esse quam terra quantalibet diuersitate distincta? Deinde ecce iam
totus in his quattuor uel tribus elementis corporeus completus est mundus: Mineruua ubi erit? quid
tenebit? quid implebit? Simul enim cum his in Capitolio constitua est, cum ista filia non sit amborum. Aut
si aetheris partem superiorem Mineruam tenere dicunt et hac occasione fingere poetas quod de Iouis
capitae nata sit: cur non ergo ipsa potius deorum regina deputatur, quod sit Ioue superior? An quia
indignum erat praeponere patri filiam? Cur non de Ioue ipso erga Saturnum iustitia ista seruata est? An
quia uictus est? Ergo pugnarunt? Absit, inquiunt; fabularum est ista garrulitas. Ecce fabulis non credatur
et de diis meliora sentiantur: cur ergo non data est patri Iouis, etsi non sublimior, aequalis certe sedes
honoris? Quia Saturnus, inquiunt, temprois longitudo est. Tempus ergo colunt, qui Saturnum colunt, et
rex deorum Iuppiter insinuatur natus ex tempore. Quid enim indignum dicitur, cum Iuppiter et Iuno nati
dicuntur ex tempore, si caelum est ille et illa terra, cum facta sint utique caelum et terra? nam hoc quoque
in libirs suis habent eorum docti atque sapientes. Neque de figmentis poeticis, sed de philosophorum
libris a Vergilio dictum est: Tum pater omnipotens fecundis imbribus aether Coniugis in gremium laetae
descendit, id est in gremium telluris aut terrae; quia et hic aliquas differentias uolunt esse atque in ipsa
terra aliud Terram, aliud Tellurem, aliud Tellumonem putant, et hos omnes deos habent suis nominibus
appellatos, suis officiis distinctos, suis aris sacrisque ueneratos. Eandem terram etiam matrem deum
uocant, ut iam poetae tolerabiliora confingant, si secundum istorum non poeticos, sed sacrorum libros non
solum Iuno, "soror et coniux", sed etiam mater est Iouis. Eandem terram Cererem, eandem etiam Vestam
uolunt, cum tamen saepius Vestam non nisi ignem esse perhibeant pertinentem ad focos, sine quibus
ciuitas esse non potest, et ideo illi uirgines solere seruire, quod sicut ex uirgine, ita nihil ex igne nascatur.
Quam totam uanitatem aboleri et extingui utique ab illo oportuit, qui est natus ex uirgine. Quis enim ferat,