[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

angeli intellegantur, infra uero uel aquae istae uisibiles uel malorum angelorum multitudo uel omnium
hominum gentes. Quod si ita est, non illic apparet ubi facti sint angeli, sed ubi discreti; quamuis et aquas,
quod peruersissimae atque impiae uanitatis est, negent quidam factas a Deo, quoniam nusquam scriptum
est: Dixit Deus: Fiant aquae. Quod possunt simili uanitate etiam de terra dicere; nusquam enim legitur:
Dixit Deus: Fiat terra. Sed, inquiunt, scriptum est: In principio fecit Deus caelum et terram. Illic ergo et
aqua intellegenda est; uno enim nomine utrumque conprehensum est. Nam ipsius est mare, sicut in
psalmo legitur, et ipse fecit illud, et aridam terram manus eius finxerunt. Sed hi, qui in nomine aquarum,
quae super caelos sunt, angelos intellegi uolunt, ponderibus elementorum mouentur et ideo non putant
aquarum fluuidam grauemque naturam in superioribus mundi locis potuisse constitui; qui secundum
rationes suas, si ipsi hominem facere possent, non ei pituitam, quod Graece *fle/gma dicitur et tamquam
in elementis corporis nostri aquarum uicem obtinet, in capite ponerent. Ibi enim sedes est phlegmatis,
secundum Dei opus utique aptissime, secundum istorum autem coniecturam tam absurde, ut, si hoc
nesciremus et in hoc libro similiter scriptum esset, quod Deus umorem fluuidum et frigidum ac per hoc
grauem in superiore omnibus ceteris humani corporis parte posuerit, isti trutinatores elementorum
nequaquam crederent, et si auctoritati eiusdem scripturae subditi essent, aliquid aliud ex hoc
intellegendum esse censerent. Sed quoniam, si diligenter singula scrutemur atque tractemus, quae in illo
diuino libro de constitutione mundi scripta sunt, et multa dicenda et a proposito instituti operis longe
digrediendum est, iamque de duabus istis diuersis inter se atque contrariis societatibus angelorum, in
quibus sunt quaedam exordia duarum etiam in rebus humanis ciuitatum, de quibus deinceps dicere
institui, quantum satis esse uisum est, disputauimus: hunc quoque librum aliquando claudamus.
LIBER XII
[I] Antequam de institutione hominis dicam, ubi duarum ciuitatum, quantum ad rationalium mortalium
genus adtinet, apparebit exortus, sicut superiore libro apparuisse in angelis iam uidetur: prius mihi
quaedam de ipsis angelis uideo esse dicenda, quibus demonstretur, quantum a nobis potest, quam non
inconueniens neque incongrua dicatur esse hominibus angelisque societas, ut non quattuor (duae scilicet
angelorum totidemque hominum), sed duae potius ciuitates, hoc est societates, merito esse dicantur, una
in bonis, altera in malis non solum angelis, uerum etiam hominibus constitutae.
Angelorum bonorum et malorum inter se contrarios adpetitus non naturis principiisque diuersis, cum
Deus omnium substantiarum bonus auctor et conditor utrosque creauerit, sed uoluntatibus et cupiditatibus
extitisse dubitare fas non est, dum alii constanter in communi omnibus bono, quod ipse illis Deus est,
atque in eius aeternitate ueritate caritate persistunt; alii sua potestate potius delectati, uelut bonum suum
sibi ipsi essent, a superiore communi omnium beatifico bono ad propria defluxerunt et habentes elationis
fastum pro excelsissima aeternitate, uanitatis astutiam pro certissima ueritate, studia partium pro
indiuidua caritate superbi fallaces inuidi effecti sunt. Beatitudinis igitur illorum causa est adhaerere Deo;
quocirca istorum miseriae causa ex contrario est intellegenda, quod est non adhaerere Deo. Quam ob rem
si, cum quaeritur, quare illi beati sint, recte respondetur: Quia Deo adhaerent; et cum quaeritur, cur isti
sint miseri, recte respondetur: Quia non adhaerent Deo: non est creaturae rationalis uel intellectualis
bonum, quo beata sit, nisi Deus. Ita quamuis non omnis beata possit esse creatura (neque enim hoc munus
adipiscuntur aut capiunt ferae ligna saxa et si quid huius modi est), ea tamen, quae potest, non ex se ipsa
potest, quia ex nihilo creata est, sed ex illo, a quo creata est. Hoc enim adepto beata, quo amisso misera
est. Ille uero qui non alio, sed se ipso bono beatus est, ideo miser non potest esse, quia non se potest
amittere.
Dicimus itaque inmutabile bonum non esse nisi unum uerum beatum Deum; ea uero, quae fecit, bona
quidem esse, quod ab illo, uerum tamen mutabilia, quod non de illo, sed de nihilo facta sunt. Quamquam
ergo summa non sint, quibus est Deus maius bonum: magna sunt tamen ea mutabilia bona, quae
adhaerere possunt, ut beata sint, inmutabili bono, quod usque adeo bonum eorum est, ut sine illo misera
esse necesse sit. Nec ideo cetera in hac creaturae uniuersitate meliora sunt, quia misera esse non possunt;
neque enim cetera membra corporis nostri ideo dicendum est oculis esse meliora, quia caeca esse non
possunt. Sicut autem melior est natura sentiens et cum dolet quam lapis qui dolere nullo modo potest: ita
rationalis natura praestantior etiam misera, quam illa quae rationis uel sensus est expers, et ideo in eam
non cadit miseria. Quod cum ita sit, huic naturae, quae in tanta excellentia creata est, ut, licet sit ipsa
mutabilis, inhaerendo tamen incommutabili bono, id est summo Deo, beatitudinem consequatur nec