[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

Cinna et Carbo, ut in bella etiam progrederentur ciuilia causis iniquissimis suscepta et crudeliter gesta
crudeliusque finita, quas denique SmIa ipse, cuius uitam mores facta describente Sallustio aliisque
scriptoribus historiae quis non exhorreat? quis illam rem publicam non tunc perisse fateatur? An forte
propter huiusce modi ciuium mores ¡Vergilianam illam sententiam, sicut solent, pro defensione deorum
suorum opponere audebunt: Discessere omnes adytis arisque relictis Di, quibus imperium hoc steterat?
Primum si ita est, non habent cur querantur de religione Christiana, quod hac offensi eos dii sui
deseruerint, quoniam quidem maiores eorum iam pridem moribus suis ab Vrbis altaribus tam multos ac
minutos deos tamquam muscas abegerunt. Sed tamen haec numinum turba ubi erat, cum longe antequam
mores corrumperentur antiqui a Gallis Roma capta et incensa est? An praesentes forte dormiebant? Tunc
enim tota Vrbe in hostium potestatem redacta solus collis Capitolinus remanserat, qui etiam ipse
caperetur, nisi saltem anseres diis dormientibus uigilarent. Vnde paene in superstitionem Aegyptiorum
bestias auesque colentium Roma deciderat, cum anseri sollemnia celebrabant. Verum de his aduenticiis et
corporis potius quam animi malis, quae uel ab hostibus uel alia clade accidunt, nondum interim disputo:
nunc ago de labe morum, quibus primum paulatim decoloratis, deinde torrentis modo praecipitatis tanta
quamuis integris tectis moenibusque facta est ruina rei publicae, ut magni auctores eorum eam tunc
amissam non dubitent dicere. Recte autem abscesserant, ut amitteretur, omnes adytis arisque relictis di, si
eorum de bona uita atque iustitia ciuitas praecepta contempserat. Nunc uero quales, quaeso, dii fuerunt, si
noluerunt cum populo cultore suo uiuere, quem male uiuentem non docuerant bene uiuere?
[XXIII] Quid quod etiam uidentur eorum adfuisse cupiditatibus implendis, et ostenduntur non praefuisse
kreVfrenandis, qui enim Marium nouum hominem et ignobilem, cruentissimum auctorem bellorum
ciuilium atque gestorem, ut septiens consul fieret adiuuerunt atque ut in septimo suo consulatu moreretur,
senex ne in manus Sullae futuri mox uictoris inrueret. Si enim ad haec eum dii eorum non iuuerunt, non
parum est quod fatentur etiam non propitiis diis suis posse accidere homini istam temporalem, quam
nimis diligunt, tantam felicitatem et posse homines, sicut fuit Marius, salute uiribus, opibus honoribus,
dignitate longaeuitate cumulari et perfrui diis iratis; posse etiam homines, sicut fuit Regulus, captiuitate
seruitute inopia, uigiliis doloribus excruciari et emori diis amicis. Quod si ita esse concedunt, compendio
nihil eos prodesse et coli superfluo confitentur. Nam si uirtutibus animi et probitati uitae, cuius praernia
post mortem speranda sunt, magis contraria ut popuIus disceret institerunt; si nihil etianI in his
transeuntibus et temporalibus bonis uel eis quos oderunt nocent, uel eis quos diligunt prosunt, ut quid
coluntur, ut quid tanto studio colendi requiruntur? Cur laboriosis tristibusque temporibus, tamquam
offensi abscesserint, murmuratur et propter eos Christiana religio conuiciis indignissimis laeditur? Si
autem habent in his rebus uel beneficii uel maleficii potestatem, cur in eis adfuerunt pessimo uiro Mario,
et optimo Regulo defuerunt? An ex hoc ipsi intelleguntur iniustissimi et pessimi? Quod si propterea
magis timendi et colendi putantur: neque hoc putentur; neque enim minus eos inuenitur ReguIus coluisse
q uam M arius. Nec ideo uita pessima eligenda uideatur, quia magis Mario quam Regulo dii fauisse
existimantur. Metellus enim Romanorum laudatissimus, qui habuit quinque filios consulares, etiam rerum
temporalium felix fuit, et Catilina pessimus oppressus inopia et in bello sui sceleris prostratus infelix, et
uerissima atque certissima felicitate praepollent boni Deum colentes, a quo solo conferri potest. Illa igitur
res publica malis moribus cum periret, nihil dii eorum pro dirigendis uel pro corrigendis egerunt moribus,
ne periret; immo deprauandis et corrumpendis addiderunt moribus, ut periret. Nec se bonos fingant, quod
uelut offensi ciuium iniquitate discesserint. Prorsus ibi erant; produntur, conuincuntur; nec subuenire
praecipiendo nec latere tacendo potuerunt. Omitto quod Marius a miserantibus Minturnensibus Maricae
deae in luco eius commendatus est, ut ei omnia prosperaret, et ex summa desperatione reuersus incolumis
in Vrbem duxit crudelem crudelis exercitum; ubi quam cruenta, quam inciuilis hostilique inmanior eius
uictoria fuerit, eos qui scripserunt legant qui uolunt. Sed hoc, ut dixi, omitto, nec Maricae nescio cui
tribuo Marii sanguineam felicitatem, sed occultae potius prouidentiae Dei ad istorum ora claudenda
eosque ab errore liberandos, qui non studiis agunt, sed haec prudenter aduertunt, quia, etsi aliquid in his
rebus daemones possunt, tantum possunt, quantum secreto omnipotentis arbitrio permittuntur, ne
magnipendamus terrenam felicitatem, quae sicut Mario malis etiam plerumque conceditur, nec eam rursus
quasi malam arbitremur, cum ea multos etiam pios ac bonos unius ueri Dei cultores inuitis daemonibus
praepolluisse uideamus, nec eosdem inmundissimos spiritus uel propter haec ipsa bona malaue terrena
propitiandos aut timendos existimemus, quia, sicut ipsi mali homines in terra, sic etiam illi non omnia
quae uolunt facere possunt, nisi quantum illius ordinatione sinitur, cuius plene iudicia nemo conprehendit,
iuste nemo reprehendit.