[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

figmenti Domini, quod fecit ad inludendum ab angelis suis (cui consonare uidetur et psalmus, ubi legitur:
Draco hic, quem finxisti ad inludendum ei), sic intellegendum est, ut existimemus talem ab initio
creatum, cui ab angelis inluderetur, sed in hac poena post peccatum ordinatum. Initium ergo eius
figmentum est Domini; non enim est ulla natura etiam in extremis infimisque bestiolis, quam non ille
constituit, a quo est omnis modus, omnis species, omnis ordo, sine quibus nihil rerum inueniri uel cogitari
potest; quanto magis angelica creatura, quae omnia cetera, quae Deus condidit, naturae dignitate
praecedit!
[XVI] In his enim, quae quoquo modo sunt et non sunt quod Deus est a quo facta sunt, praeponuntur
uiuentia non uiuentibus, sicut ea, quae habent uim gignendi uel etiam appetendi, his, quae isto motu
carent; et in his, quae uiuunt, praeponuntur sentientia non sentientibus, sicut arboribus animalia; et in his,
quae sentiunt, praeponuntur intellegentia non intellegentibus, sicut homines pecoribus; et in his, quae
intellegunt, praeponuntur inmortalia mortalibus, sicut angeli hominibus. Sed ista praeponuntur naturae
ordine; est autem alius atque alius pro suo cuiusque usu aestimationis modus, quo fit, ut quaedam sensu
carentia quibusdam sentientibus praeponamus, in tantum, ut si potestas esset ea prorsus de natura rerum
auferre uellemus, siue quem in ea locum habeant ignorantes, siue etiamsi sciamus nostris ea commodis
postponentes. Quis enim non domui suae panem habere quam mures, nummos quam pulices malit? Sed
quid mirum, cum in ipsorum etiam hominum aestimatione, quorum certe natura tantae est dignitatis,
plerumque carius comparetur equus quam seruus, gemma quam famula? Ita libertate iudicandi plurimum
distat ratio considerantis a necessitate indigentis seu uoluptate cupientis, cum ista quid per se ipsum in
rerum gradibus pendat, necessitas autem quid propter quid expetat cogitat, et ista quid uerum luci mentis
appareat, uoluptas uero quid iucundum corporis sensibus blandiatur spectat. Sed tantum ualet in naturis
rationalibus quoddam ueluti pondus uoluntatis et amoris, ut, cum ordine naturae angeli hominibus, tamen
lege iustitiae boni homines malis angelis praeferantur.
[XVII] Propter naturam igitur, non propter malitiam diaboli, dictum recte intellegimus: Hoc est initium
figmenti Domini. Quia sine dubio, ubi est uitium malitiae, natura non uitiata praecessit. Vitium autem ita
contra naturam est, ut non possit nisi nocere naturae. Non itaque esset uitium recedere a Deo, nisi naturae,
cuius id uitium est, potius competeret esse cum Deo. Quapropter etiam uoluntas mala grande testimonium
est naturae bonae. Sed Deus sicut naturarum bonarum optimus creator est, ita malarum uoluntatum
iustissimus ordinator; ut, cum illae male utuntur naturis bonis, ipse bene utatur etiam uoluntatibus malis.
Itaque fecit, ut diabolus institutione illius bonus, uoluntate sua malus, in inferioribus ordinatus inluderetur
ab angelis eius, id est, ut prosint temptationes eius sanctis, quibus eas obesse desiderat. Et quoniam Deus,
cum eum conderet, futurae malignitatis eius non erat utique ignarus et.praeuidebat quae bona de malo
eius esset ipse facturus: propterea psalmus ait: Draco hic, quem finxisti ad inludendum ei, ut in eo ipso
quod eum finxit, licet per suam bonitatem bonum, iam per suam praescientiam praeparasse intellegatur
quo modo illo uteretur et malo.
[XVIII] Neque enim Deus ullum, non dico angelorum, sed uel hominum crearet, quem malum futurum
esse praescisset, nisi pariter nosset quibus eos bonorum usibus commodaret atque ita ordinem saeculorum
tamquam pulcherrimum carmen etiam ex quibusdam quasi antithetis honestaret. Antitheta enim quae
appellantur in ornamentis elocutionis sunt decentissima, quae Latine ut appellentur opposita, uel, quod
expressius dicitur, contraposita, non est apud nos huius uocabuli consuetudo, cum tamen eisdem
ornamentis locutionis etiam sermo Latinus utatur, immo linguae omnium gentium. His antithetis et Paulus
apostolus in secunda ad Corinthios epistula illum locum suauiter explicat, ubi dicit: Per arma iustitiae
dextra et sinistra: per gloriam et ignobilitatem, per infamiam et bonam famam; ut seductores et ueraces, ut
qui ignoramur et cognoscimur. quasi morientes, et ecce uiuimus, ut coherciti et non mortificati; ut tristes,
semper autem gaudentes, sicut egeni, multos autem ditantes, tamquam nihil habentes et omnia
possidentes. Sicut ergo ista contraria contrariis opposita sermonis pulchritudinem reddunt: ita quadam n
on uerborum, sed rerum eloquentia contrariorum oppositione saeculi pulchritudo componitur. Apertissime
hoc positum est in libro ecclesiastico isto modo: Contra malum bonum est et contra mortem uita; sic
contra pium peccator. Et sic intuere in omnia opera Altissimi, bina bina, unum contra unum.
[XIX] Quamuis itaque diuini sermonis obscuritas etiam ad hoc sit utilis, quod plures sententias ueritatis
parit et in lucem notitiae producit, dum alius eum sic, alius sic intellegit (ita tamen ut, quod in obscuro
loco intellegitur, uel adtestatione rerum manifestarum uel aliis locis minime dubiis asseratur; siue, cum
multa tractantur, ad id quoque perueniatur, quod sensit ille qui scripsit, siue id lateat, sed ex occasione
tractandae profundae obscuritatis alia quaedam uera dicantur): non mihi uidetur ab operibus Dei absurda