[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

Repudietur strepitus innumerabilium daemoniorum; illi non sufficiat hic deus, cui non sufficit munus
eius. Illi, inquam, non sufficiat ad colendum Deus dator felicitatis, cui non sufficit ad accipiendum ipsa
felicitas. Cui autem sufficit (non enim habet homo quid amplius optare debeat), seruiat uni Deo datori
felicitatis. Non est ipse, quem nominant Iouem. Nam si eum datorem felicitatis agnoscerent, non utique
alium uel aliam, a qua daretur felicitas, nomine ipsius felicitatis inquirerent, neque ipsum Iouem cum
tantis iniuriis colendum putarent. Iste alienarum dicitur adulter uxorum, iste pueri pulchri inpudicus
amator et raptor.
[XXVI] Sed "fingebat haec Homerus, ait Tullius, et humana ad deos transferebat: diuina mallem ad nos."
Merito displicuit uiro graui diuinorum criminum poeta confictor. Cur ergo ludi scaenici, ubi haec
dictitantur cantitantur actitantur, deorum honoribus exhibentur, inter res diuinas a doctissimis
conscribuntur? Hic exclamet Cicero non contra figmenta poetarum, sed contra instituta maiorum, an
exclamarent et illi: Quid nos fecimus! Ipsi dii ista suis honoribus exhibenda flagitauerunt, atrociter
imperarunt, cladem nisi fieret praenuntiarunt, quia neglectum est aliquid, seuerissime uindicarunt, quia id
quod neglectum fuerat factum est, placatos se esse monstrarunt. Inter eorum commemoratur uirtutes et
miranda facta quod dicam. Tito Latinio rustico Romano patri familias dictum est in somnis, in senatum
nuntiaret, ut ludi Romani instaurarentur, quod primo eorum die in quodam scelerato, qui populo spectante
ad supplicium duci iussus est, numinibus uidelicet ex ludis hilaritatem quaerentibus triste displicuisset
imperium. Cum ergo ille qui somnio commonitus erat postero die iussa facere non ausus esset, secunda
nocte hoc idem rursus seuerius imperatum est: amisit filium, quia non fecit. Tertia nocte dictum est
homini, quod maior ei poena, si non faceret, inmineret. Cum etiam sic non auderet, in morbum incidit
acrem et horribilem. Tum uero ex amicorum sententia ad magistratus rem detulit atque in lectica allatus
est in senatum expositoque somnio recepta continuo ualetudine pedibus suis sanus abscessit. Tanto
stupefactus miraculo senatus quadruplicata pecuinia ludos censuit instaurari. Quis non uideat, qui sanum
sapit, subditos homines malignis daemonibus, a quorum dominatione non liberat nisi gratia Dei per Iesum
Christum dominum nostrum, ui compulsos esse exhibere talibus diis, quae recto consilio poterant turpia
iudicari? In illis certe ludis corruptorem pudicitiae Iouem quentantur, qui ludi cogentibus numinibus iussu
senatus instaurabantur. In illis ludis corruptorem pudicitiae Iouem turpissimi histriones cantabant agebant
placebant. Si illud fingebatur, ille irasceretur; si autem suis criminibus etiam fictis delectabatur, quando
coleretur, nisi diabolo seruiretur? Itane iste Romanum conderet dilataret conseruaret imperium, quouis
Romano, cui talia displicebant, homine abiectior? Iste daret felicitatem, qui tam infeliciter colebatur, et
nisi ita coleretur, infelicius irascebatur?
[XXVII] Relatum est in litteras doctissimum pontificem Scaeuolam disputasse tria genera tradita deorum:
unum a poetis, alterum a philosophis, tertium a principibus ciuitatis. Primum genus nugatorium dicit esse,
quod multa de diis fingantur indigna; secundum non congruere ciuitatibus, quod habeat aliqua
superuacua, aliqua etiam quae obsit populis nosse. De superuacuis non magna causa est; solet enim et a
iuris peritis dici: Superflua non nocent. Quae sunt autem illa, quae prolata in multitudinem nocent?
"Haec, inquit, non esse deos Herculem, Aesculapium, Castorem, Pollucem; proditur enim ab doctis, quod
homines fuerint et humana condicione defecerint." Quid aliud? "Quod eorum qui sint dii non habeant
ciuitates uera simulacra, quod uerus deus nec sexum habeat nec aetatem nec definita corporis membra."
Haec pontifex nosse populos non uult; nam falsa esse non putat. Expedire igitur existimat falli in
religione ciuitates. Quod dicere etiam in libris rerum diuinarum Varro ipse non dubitat. Praeclara religio,
quo confugiat liberandus infirmus, et cum ueritatem qua liberetur inquirat, credatur ei expedire quod
fallitur. Poeticum sane deorum genus cur Scaeuola respuat, eisdem litteris non tacetur: quia sic uidelicet
deos deformant, ut nec bonis hominibus comparentur, cum alium faciant furari, alium adulterare, sic item
aliquid aliter turpiter atque inepte dicere ac facere; tres inter se deas certasse de praemio pulchritudinis,
uictas duas a Venere Troiam euertisse; Iouem ipsum conuerti in bouem aut cygnum, ut cum aliqua
concumbat; deam homini nubere, Saturnum liberos deuorare: nihil denique posse confingi miraculorum
atque uitiorum, quod non ibi reperiatur atque ab deorum natura longe absit. O Scaeuola pontifex maxime,
ludos tolle, si potes; praecipe populis, ne tales honores diis inmortalibus deferant, ubi crimina deorum
libeat mirari et quae fieri possunt placeat imitari. Si autem tibi responderit populus: Vos nobis importastis
ista pontifices: deos ipsos roga, quibus instigantibus ista iussistis, ne talia sibi iubeant exhiberi. Quae si