[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

Nescio utrum quisquam ita desipiat, ut audeat dubitare quem praeferat. Vt ergo in his duobus hominibus,
ita in duabus familiis, ita in duobus populis, ita in duobus regnis regula sequitur aequitatis, qua uigilanter
adhibita si nostra intentio corrigatur, facillime uidebimus ubi habitet uanitas et ubi felicitas. Quapropter si
uerum Deus colatur eique sacris ueracibus et bonis moribus seruiatur, utile est ut boni longe lateque diu
regnent; neque hoc tam ipsis quam illis utile est, quibus regnant. Nam quantum ad ipsos pertinet, pietas et
probitas eorum, quae magna Dei dona sunt, sufficit eis ad ueram felicitatem, qua et ista uita bene agatur et
postea percipiatur aeterna. In hac ergo terra regnum bonorum non tam illis praestatur quam rebus
humanis; malorum uero regnum magis regnantibus nocet, qui suos animos uastant scelerum maiore
licentia; his autem, qui eis seruiendo subduntur, non nocet nisi propria iniquitas. Nam iustis quidquid
malorum ab iniquis dominis inrogatur, non est poena criminis, sed uirtutis examen. Proinde bonus etiamsi
seruiat, liber est; malus autem etiamsi regnet, seruus est, nec unius hominis, sed, quod est grauius, tot
dominorum, quot uitiorum. De quibus uitiis cum ageret scriptura diuina: A quo enim quis, inquit, deuictus
est, huic et seruus addictus est.
[IV] Remota itaque iustitia quid sunt regna nisi magna latrocinia? quia et latrocinia quid sunt nisi parua
regna? Manus et ipsa hominum est, imperio principis regitur, pacto societatis astringitur, placiti lege
praeda diuiditur. Hoc malum si in tantum perditorum hominum accessibus crescit, ut et loca teneat sedes
constituat, ciuitates occupet populos subiuget, euidentius regni nomen adsumit, quod ei iam in manifesto
confert non dempta cupiditas, sed addita inpunitas. Eleganter enim et ueraciter Alexandro illi Magno
quidam comprehensus pirata respondit. Nam cum idem rex hominem interrogaret, quid ei uideretur, ut
mare haberet infestum, ille libera contumacia: Quod tibi, inquit, ut orbem terrarum; sed quia ego
exiguo nauigio facio, latro uocor; quia tu magna classe, imperator.
[V] Proinde omitto quaerere quales Romulus congregauerit, quoniam multum eis consultum est, ut ex illa
uita dato sibi consortio ciuitatis poenas debitas cogitare desisterent, quarum metus eos in maiora facinora
propellebat, ut deinceps pacatiores essent rebus humanis. Hoc dico, quod ipsum Romanum imperium iam
magnum multis gentibus subiugatis ceterisque terribile acerbe sensit, grauiter timuit, non paruo negotio
deuitandae ingentis cladis oppressit, quando paucissimi gladiatores in Campania de ludo fugientes
magnum exercitum compararunt, tres duces habuerunt, Italiam latissime et crudelissime uastauerunt.
Dicant, quis istos deus adiuuerit, ut ex paruo et contemptibili latrocinio peruenirent ad regnum tantis iam
Romanis uiribus arcibusque metuendum. An quia non diu fuerunt, ideo diuinitus negabuntur adiuti?
Quasi uero ipsa cuiuslibet hominis uita diuturna est. Isto ergo pacto neminem dii adiuuant ad regnandum,
quoniam singuli quique cito miruntur, nec beneficium deputandum est. quod exiguo tempore in
unoquoque homine ac per hoc singillatim utique in omnibus uice uaporis euanescit. Quid enim interest
eorum, qui sub Romulo deos coluerunt et olim sunt mortui, quod post eorum mortem Romanum tantum
creuit imperium, cum illi apud inferos causas suas agant? utrum bonas an malas, ad rem praesentem non
pertinet. Hoc autem de omnibus intellegendum est, qui per ipsum imperium (quamuis decedentibus
succedentibusque mortalibus in longa spatia protendatur) paucis diebus uitae suae cursim raptimque
transierunt, actuum suorum sarcinas baiulantes. Sin uero etiam ipsa breuissimi temporis beneficia deorum
adiutorio tribuenda sunt, non parum adiuti sunt illi gladiatores: seruilis condicionis uincla reperunt,
fugerunt, euaserunt, exercitum magnum et fortissimum collegerunt, oboedientes regum suorum consiliis
et iussis multum Romanae celsitudini metuendi et aliquot Romanis imperatoribus insuperabiles multa
ceperunt, potiti sunt uictoriis plurimis, usi uoluptatibus quibus uoluerunt, quod suggessit libido fecerunt,
postremo donec uinceretur, quod difficillime factum est, sublimes regnantesque uixerunt. Sed ad maiora
ueniamus.
[VI] Iustinus, qui Graecam uel potius peregrinam Trogum Pompeium secutus non Latine tantum, sicut
ille, uerum etiam breuiter scripsit historiam, opus librorum suorum sic incipit: "Principio rerum gentium
nationumque imperium penes reges erat, quos ad fastigium huius maiestatis non ambitio popularis, sed
spectata inter bonos moderatio prouehebat. Populi nullis legibus tenebantur, fines imperii tueri magis
quam proferre mos erat, intra suam cuique patriam regna finiebantur. Primus omnium Ninus rex
Assyriorum ueterem et quasi auitum gentibus morem noua imperii cupiditate mutauit. Hic primus intulit
bella finitimis et rudes adhuc ad resistendum populos ad terminos usque Libyae perdomuit." Et paulo