[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

[XXX] Cicero augur inridet auguria et inridet homines corui et corniculae uocibus uitae consilia
moderantes. Sed iste Academicus, qui omnia esse contendit incerta, indignus est qui habeat ullam in his
rebus auctoritatem. Disputat apud eum Quintus Lucilius Balbus in secundo de deorum natura libro, et
cum ipse superstitiones ex natura rerum uelut physicas et philosophicas inserat, indignatur tamen
institutioni simulacrorum et opinionibus fabulosis ita loquens: "Videtisne igitur, ut a physicis rebus bene
atque utiliter inuentis ratio sit tracta ad commenticios et fictos deos? Quae res genuit falsas opiniones
erroresque turbulentos et superstitiones paene aniles. Et formae enim nobis deorum et aetates et uestitus
ornatusque noti sunt, genera praeterea, coniugia, cognationes, omniaque traducta ad similitudinem
imbecillitatis humanae. Nam et perturbatis animis inducuntur; accepimus enim deorum cupiditates
aegritudines iracundias. Nec uero, ut fabulae ferunt, dii bellis proeliisque caruerunt; nec solum, ut apud
Homerum, cum duos exercitus contarios alii dii ex alia parte defenderent, sed etiam (ut cum Titanis aut
cum Gigantibus) sua propria bella gesserunt. Haec et dicuntur et creduntur stultissime et plena sunt
uanitatis, summaeque leuitatis." Ecce interim quae confitentur qui defendunt deos gentium. Deinde cum
haec ad superstitionem pertinere dicat, ad religionem uero, quae ipse secundum Stoicos uidetur docere:
"non enim philosophi solum, inquit, uerum etiam maiores nostri superstitionem a religione separauerunt;
nam qui totos dies precabantur, inquit, et immolabant, ut sibi sui liberi superstites essent, superstitiosi
sunt appellati." Quis non intellegat eum conari, dum consuetudinem ciuitatis timet, religionem laudare
maiorum eamque a superstitione uelle seiungere, sed quo modo id possit non inuenire? Si enim a
maioribus illi sunt appellati superstitiosi, qui totos dies precabantur et immolabant, numquid et illi, qui
instituerunt (quod iste reprehendit) deorum simulacra diuersa aetate et ueste distincta, deorum genera
coniugia cognationes? Haec utique cum tamquam superstitiosa culpantur, inplicat ista culpa maiores
talium simulacrorum institutores atque cultores; inplicat et ipsum, qui, quantolibet eloquio se in
libertatem nitatur euoluere, necesse habebat ista uenerari; nec quod in hac disputatione disertus insonat,
muttire auderet in populi contione. Agamus itaque Christiani Domino Deo nostro gratias, non caelo et
terrae sicut iste disputat, sed ei qui fecit caelum et terram, qui has superstitiones, quas iste Balbus uelut
balbutiens uix reprehendit, per altissimam Christi humilitatem, per apostolorum praedicationem, per
fidem martyrum pro ueritate morientium et cum ueritate uiuentium non solum in cordibus religiosis,
uerum etiam in aedibus superstitiosis libera suorum seruitute subuertit.
[XXXI] Quid ipse Varro, quem dolemus in rebus diuinis ludos scaenicos, quamuis non iudicio proprio,
posuisse, cum ad deos colendos multis locis uelut religiosus hortetur, nonne ita confitetur non se illa
iudicio suo sequi, quae ciuitatem Romanam instituisse commemorat, ut, si eam ciuitatem nouam
constitueret, ex naturae potius formula deos nominaque eorum se fuisse dedicaturum non dubitet
confiteri? Sed iam quoniam in uetere populo esset, acceptam ab antiquis nominum et cognominum
historiam tenere, ut tradita est, debere si dicit, et ad eum finem illa scribere ac perscrutari, ut potius eos
magis colere quam despicere uulgus uelit. Quibus uerbis homo acutissimus satis indicat non se aperire
omnia, quae non sibi tantum contemptui essent, sed etiam ipsi uulgo despicienda uiderentur, nisi
tacerentur. Ego ista conicere putari debui, nisi euidenter alio loco ipse diceret de religionibus loquens
multa esse uera, quae non modo uulgo scire non sit utile, sed etiam, tametsi falsa sunt, aliter existimare
populum expediat, et ideo Graecos teletas ac mysteria taciturnitate parietibusque clasisse. Hic certe totum
consilium prodidit uelut sapientium, per quos ciuitates et populi regerentur. Hac tamen fallacia miris
modis maligni daemones delectantur, qui et deceptores et deceptos pariter possident, a quorum
dominatione non liberat nisi gratia Dei per Iesum Christum dominum nostrum.
Dicit etiam idem auctor acutissimus atque doctissimus, quod hi soli ei uideantur animaduertisse quid esset
Deus, qui crediderunt eum esse animam motu ac ratione mundum gubernantem, ac per hoc, etsi nondum
tenebat quod ueritas habet (Deus enim uerus non anima, sed animae quoque est effector et conditor),
tamen si contra praeiudicia consuetudinis liber esse posset, unum Deum colendum fateretur atque
suaderet, motu ac ratione mundum gubernantem, ut ea cum illo de hac re quaestio remaneret, quod eum
diceret esse animam, non potius et animae creatorem. Dicit etiam antiquos Romanos plus annos centum et
septuaginta deos sine simulacro coluisse. "Quod si adhuc, inquit, mansisset, castius dii obseruarentur."