[Pr] Gloriosissimam ciuitatem Dei siue in hoc ... - testielettronici.org

quodam modo radiatur, ut de his omnibus recte iudicare possimus. Nam in quantum eam capimus, in
tantum id possumus. Verum tamen inest in sensibus inrationalium animantium, etsi scientia nullo modo,
at certe quaedam scientiae similitudo; cetera autem rerum corporalium, non quia sentiunt, sed quia
sentiuntur, sensibilia nuncupata sunt. Quorum in arbustis hoc simile est sensibus, quod aluntur et gignunt.
Verum tamen et haec et omnia corporalia latentes in natura causas habent; sed formas suas, quibus mundi
huius uisibilis structura formosa est, sentiendas sensibus praebent, ut pro eo, quod nosse non possunt,
quasi innotescere uelle uideantur. Sed nos ea sensu corporis ita capimus, ut de his non sensu corporis
iudicemus. Habemus enim alium interioris hominis sensum isto longe praestantiorem, quo iusta et iniusta
sentimus, iusta per intellegibilem speciem, iniusta per eius priuationem. Ad huius sensus officium non
acies pupulae, non foramen auriculae, non spiramenta narium, non gustus faucium, non ullus corporeus
tactus accedit. Ibi me et esse et hoc nosse certus sum, et haec amo atque amare me similiter certus sum.
[XXVIII] Sed de duobus illis, essentia scilicet et notitia, quantum amentur in nobis, et quem ad modum
etiam in ceteris rebus, quae infra sunt, eorum reperiatur, etsi differens, quaedam tamen similitudo,
quantum suscepti huius operis ratio uisa est postulare, satis diximus; de amore autem, quo amantur, utrum
et ipse amor ametur, non dictum est. Amatur autem; et hinc probamus, quod in hominibus, qui rectius
amantur, ipse magis amatur. Neque enim uir bonus merito dicitur qui scit quod bonum est, sed qui diligit.
Cur ergo et in nobis ipsis non et ipsum amorem nos amare sentimus, quo amamus quidquid boni
amamus? Est enim et amor, quo amatur et quod amandum non est, et istum amorem odit in se, qui illum
diligit, quo id amatur quod amandum est. Possunt enim ambo esse in uno homine, et hoc bonum est
homini, ut illo proficiente quo bene uiuimus iste deficiat quo male uiuimus, donec ad perfectum sanetur et
in bonum commutetur omne quod uiuimus. Si enim pecora essemus, carnalem uitam et quod secundum
sensum eius est amaremus idque esset sufficiens bonum nostrum et secundum hoc, cum esset nobis bene,
nihil aliud quaereremus. Item si arbores essemus, nihil quidem sentiente motu amare possemus, uerum
tamen id quasi adpetere uideremur, quo feracius essemus uberiusque fructuosae. Si essemus lapides aut
fluctus aut uentus aut flamma uel quid huius modi, sine ullo quidem sensu atque uita, non tamen nobis
deesset quasi quidam nostrorum locorum atque ordinis adpetitus. Nam uelut amores corporum momenta
sunt ponderum, siue deorsum grauitate siue sursum leuitate nitantur. Ita enim corpus pondere, sicut
animus amore fertur, quocumque fertur. Quoniam igitur homines sumus ad nostri creatoris imaginem
creati, cuius est uera aeternitas, aeterna ueritas, aeterna et uera caritas, estque ipse aeterna et uera et cara
trinitas neque confusa neque separata: in his quidem rebus, quae infra nos sunt, quoniam et ipsa nec
aliquo modo essent nec aliqua specie continerentur nec aliquem ordinem uel adpeterent uel tenerent, nisi
ab illo facta essent, qui summe est, qui summe sapiens est, qui summe bonus est, tamquam per omnia,
quae fecit mirabili stabilitate, currentes quasi quaedam eius alibi magis, alibi minus inpressa uestigia
colligamus; In nobis autem ipsis eius imaginem contuentes tamquam minor ille euang icus filius ad
nosmet ipsos reuersi surgamus et ad illum redeamus, a quo peccando recesseramus. Ibi esse nostrum non
habebit mortem, ibi nosse nostrum non habebit errorem, ibi amare nostrum non habebit offensionem.
Nunc autem tria ista nostra quamuis certa teneamus nec aliis ea credamus testibus, sed nos ipsi praesentia
sentiamus atque interiore ueracissimo cernamus aspectu, tamen, quamdiu futura uel utrum numquam
defutura et quo si male, quo autem si bene agantur peruentura sint, quoniam per nos ipsos nosse non
possumus, alios hinc testes uel quaerimus uel habemus; de quorum fide cur nulla debeat esse dubitatio,
non est iste, sed posterior erit diligentius disserendi locus. In hoc autem libro de ciuitate Dei, quae non
peregrinatur in huius uitae mortalitate, sed inmortalis semper in caelis est, id est de angelis sanctis Deo
cohaerentibus, qui nec fuerunt umquam nec futuri sunt desertores, inter quos et illos, qui aeternam lucem
deserentes tenebrae facti sunt, Deum primitus diuisisse iam diximus, illo adiuuante quod coepimus ut
possumus explicemus.
[XXIX] Illi quippe angeli sancti non per uerba sonantia Deum discunt, sed per ipsam praesentiam
inmutabilis ueritatis, hoc est Verbum eius unigenitum, et ipsum Verbum et Patrem et eorum Spiritum
sanctum, eamque esse inseparabilem trinitatem singulasque in ea personas esse substantiam, et tamen
omnes non tres deos esse, sed unum Deum, ita nouerunt, ut eis magis ista, quam nos ipsi nobis cogniti
simus. Ipsam quoque creaturam melius ibi, hoc est in sapientia Dei, tamquam in arte, qua facta est, quam
in ea ipsa sciunt; ac per hoc et se ipsos ibi melius quam in se ipsis, uerum tamen et in se ipsis. Facti sunt
enim et aliud sunt quam ille qui fecit. Ibi ergo tamquam in diurna cognitione, in se ipsis autem tamquam
in uespertina, sicut iam supra diximus. Multum enim differt, utrum in ea ratione cognoscatur aliquid,
secundum quam factum est, an in se ipso; sicut aliter scitur rectitudo linearum seu veritas figurarum, cum