åêðáéäåõóçó γ.ν.α.
åêðáéäåõóçó γ.ν.α.
åêðáéäåõóçó γ.ν.α.
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
498 Δείκτες κυτταρικού πολλαπλασιασμού, απόπτωσης: Κινάση Θυμιδίνης, Κυτταροκερατίνες<br />
xxxxxxxxxxx<br />
xxxxxxxxxxxxxx<br />
xxxxxxxxxxxxxx<br />
σε χορηγούμενες χημειοθεραπείες, οι οποίες οδηγούν σε κυτταρική νέκρωση είτε απόπτωση.<br />
Νοσοκ. Χρονικά, 71, Συμπλήρωμα, 497-506, 2009.<br />
Λέξεις κλειδιά: Κυτταρική ανακύκλωση, κυτταρικός πολλαπλασιασμός, κυτταρικός θάνατος,<br />
νέκρωση, απόπτωση, δείκτες κυτταρικού πολλαπλασιασμού, δείκτες κυτταρικής απόπτωσης,<br />
κυτταροκερατίνες, κινάση θυμιδίνης, φαρμακοδυναμικοί βιολογικοί δείκτες.<br />
ΕισαγωγH<br />
Ο κυτταρικός πολλαπλασιασμός και ο κυτταρικός<br />
θάνατος φαίνεται ότι είναι λειτουργίες που<br />
συζεύγνυνται στενά μεταξύ τους και αντισταθμίζουν<br />
η μία την άλλη. Μάλιστα προτείνεται ότι<br />
κατά την οργανογένεση συνδέονται με τρεις τρόπους:<br />
μέσω αύξησης, διατήρησης και μείωσης του<br />
αριθμού κυττάρων (sculpting) 1 . Θεωρείται δε ότι η<br />
ελλατωματική ρύθμιση των δυο αυτών λειτουργιών<br />
βρίσκεται πίσω από την αιτία και εξέλιξη των<br />
ανθρωπίνων ασθενειών, περιλαμβανομένου και<br />
του καρκίνου. Ο κυτταρικός θάνατος είναι τόσο<br />
σημαντικός, όσο και ο κυτταρικός πολλαπλασιασμός<br />
στην κυτταρική ανακύκλωση και η επιρρέπεια<br />
στον κυτταρικό θάνατο επηρεάζεται από μια σειρά<br />
παραμέτρων που μεταβάλλονται με τον χρόνο και<br />
κατά προέκταση σχετίζεται με την γήρανση και<br />
την μακροβιότητα. 2<br />
Κυτταρική ανακύκλωση είναι ο προγραμματισμένος<br />
κυτταρικός θάνατος και κυτταρικός πολλαπλασιασμός.<br />
Η μετάβαση ενός κυττάρου από τις φάσεις του<br />
κυτταρικού κύκλου, δηλ. τις σταδιακά οργανωμένες<br />
λειτουργίες για τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό<br />
[G 1,<br />
(G 0<br />
),S,G 2<br />
,M] ελέγχεται από πρωτεΐνες του κυτταροπλάσματος,<br />
όπως οι κυκλίνες και οι κυκλινοεξαρτώμενες<br />
κινάσες (Cdks). Το βασικό σημείο ελέγχου<br />
της αύξησης στον κυτταρικό κύκλο τοποθετείται<br />
στο τέλος της G 1<br />
φάσης (Restriction Point–σημείο<br />
περιορισμού R). Στο σημείο R το κύτταρο είτε<br />
δεσμεύεται στο να ολοκληρώσει τον κυτταρικό<br />
κύκλο αύξησης-διαίρεσης, είτε παραμένει στην G 1<br />
και πιθανόν υποχωρεί στην κατάσταση ηρεμίας<br />
G 0.<br />
Τον ρόλο κλειδί εδώ παίζει η πρωτεΐνη Rb του<br />
ρετινοβλαστώματος (pRb) και ο βαθμός φωσφορυλίωσής<br />
της. Υποφωσφορυλίωσή της διακόπτει<br />
τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό και ευνοεί την<br />
διαφοροποίηση (Εικόνα 1). Το «κύκλωμα» της pRb<br />
θεωρείται ότι διαχειρίζεται τις σχέσεις μεταξύ κυττάρου<br />
και εξωτερικού περιβάλλοντος. Μερικά από<br />
τα αίτια που επιφέρουν απώλεια της ρυθμιστικής<br />
λειτουργίας της pRb είναι μετάλλαξη του γονιδίου<br />
της, σύνδεσή της με ϊική ογκοπρωτεΐνη, δράση<br />
κυτταρικών ογκοπρωτεϊνών, όπως η myc που δρα<br />
ανασταλτικά στην διαφοροποίηση, ενώ συγχρόνως<br />
προάγει τον κυτταρικό πολλαπλασιασμό. Σημειώνεται<br />
ότι στα καρκινικά κύτταρα ο κρίσιμος έλεγχος<br />
του σημείου R απουσιάζει ή αδρανεί. Ο δε βαθμός<br />
διαφοροποίησης των καρκινικών κυττάρων σχετίζεται<br />
αντιστρόφως ανάλογα με την επιθετικότητά<br />
τους. 3a Στην πραγματικότητα η pRb μοιράζεται<br />
την σημαντική της θέση στον έλεγχο του κυτταρικού<br />
κύκλου με την πρωτεΐνη p53. Το «κύκλωμα»<br />
της πρωτεΐνης p53 παρακολουθεί την εσωτερική<br />
καλή κατάσταση του κυττάρου και επιτρέπει τον<br />
κυτταρικό πολλαπλασιασμό και επιβίωση μόνον<br />
εφ’όσον όλα τα ζωτικά λειτουργικά συστήματα<br />
του κυττάρου είναι εντάξει. Υπό συνθήκες δράσης<br />
γενοτοξικών παράγοντων, ακτινοβολίας UV, υποξίας<br />
κ.α., η p53, λειτουργώντας σαν μεταγραφικός<br />
παράγων, επιβάλλει την αντιστρεπτή διακοπή της<br />
προόδου του κυτταρικού κύκλου με αύξηση της<br />
συγκέντρωσης της, επαγωγή της p21 Cip1 και εν τέλει<br />
επιτρέπει την επιδιόρθωση των γενετικών βλαβών<br />
που προκλήθηκαν.<br />
Μεταξύ των δεικτών κυτταρικού πολλαπλασιασμού<br />
συγκαταλέγονται οι κυκλίνες Ε, η κυκλίνη D,<br />
οι αναστολείς κυκλινών p27 και p21, η τοποϊσομεράση<br />
ΙΙα και η κινάση της θυμιδίνης (ΤΚ). Τα μόρια<br />
αυτά ανιχνεύονται συνήθως ανοσοϊστοχημικά ή<br />
σε κυτοσόλιο στερεών όγκων, και μόνο η ΤΚ είναι<br />
μετρήσιμη και σε ορό. 4 Το ισοένζυμο 1 της κινάσης<br />
της θυμιδίνης (ΤΚ 1<br />
) συνδέεται με τον κυτταρικό κύκλο,<br />
αυξανόμενο απότομα κατά το τέλος της G1-φάσης και<br />
την αρχή της S-φάσης, ενώ μειώνεται στην G2 και δεν<br />
ανιχνεύεται στην M-φάση. Στο Βιοχημικό εργαστήριο<br />
είναι δυνατόν να μετρηθεί σε ορό με ανοσοχημικό<br />
αναλυτή χημειοφωταύγειας.<br />
Ο κυτταρικός θάνατος μπορεί να συμβεί με δύο<br />
τρόπους: είτε με νέκρωση, είτε με αυτοκτονία (προγραμματισμένος<br />
κυτταρικός θάνατος ή απόπτωση,<br />
αυτοφαγία). Η νέκρωση αφορά ομάδα κυττάρων,<br />
ενώ η απόπτωση αφορά ανεξάρτητα κύτταρα. 5<br />
Η μιτωτική καταστροφή θεωρείται ότι είναι ο<br />
κυτταρικός θάνατος ο προερχόμενος από ανώμαλη<br />
μίτωση. Το φαινόμενο αυτό επάγουν διάφορες τάξεις<br />
κυτταροτοξικών παραγόντων ή και ανώμαλη
Change language