1PZ2a7xaD

Cechy formalne kompozycji
Mehofferowska Trójca św., mimo oczywistego zakorzenienia
we wskazanych powyżej tradycyjnych układach ikonograficznych,
jest kreacją samodzielną i w pełni twórczą,
a przy tym – co zasugerowano już wyżej – artysta skoncentrował
się zdecydowanie bardziej na warstwie formalnej
niż treściowej przedstawienia. Bardziej więc interesująca
– niż roztrząsanie kwestii teologicznych – wydaje się analiza
formalna dzieła. Nie ulega wątpliwości, że w związku
z przygotowywaniem swego pierwszego projektu, który
miał zostać wykonany w mozaice, ten właśnie, formalny
aspekt pracy musiał być najważniejszy dla artysty. Do tej
pory, wśród wielu analiz mozaiki, podkreślających prawie
wyłącznie jej (domniemaną) oryginalność ikonograficzną
368 , tylko Helena Blum zwróciła uwagę na walory formalne
Trójcy św.:
Artysta stworzył dzieło niepowszednie przez ujęcie na jednej
płaszczyźnie trzech elementów kompozycji, i to z zachowaniem
jednolitej hierarchii postaci, wiążąc w jedną
całość kompozycyjną Boga Ojca i Ducha św. w postaci gołębicy
z ciałem umęczonego Chrystusa, podtrzymywanym
przez dwóch aniołów. Aniołów znowu związał z częścią
ornamentalną kompozycji, a po bokach umieścił symboliczne
słońce, gwiazdy i księżyc, poddane odpowiedniej
stylizacji. […] Oryginalna ta koncepcja, a przede wszystkim
jej formalne ujęcie z wyraźnym piętnem epoki, należy
do najciekawszych przejawów secesji w sztuce polskiej 369 .
Warto dodać, że wspomnianą przez Helenę Blum hierarchizację
postaci uzyskał artysta w sposób niezbyt wyszukany
i ze wszech miar tradycyjny, mianowicie różnicując
skalę postaci: gigantycznego Boga Ojca, którego samo
popiersie wypełnia niemal całe pole kompozycji i stanowi
tło dla ciała Chrystusa o proporcjach jak najbardziej
„ludzkich” (jak o tym świadczy porównanie z podtrzymującymi
je postaciami aniołów). Kolejnym argumentem
na rzecz formalistycznego podejścia artysty do kompozycji
jest jej prawie symetryczny (choć nie do końca ścisły
w ramach tej symetrii) układ. Odchylenia od tego osiowego
schematu są niewielkie, a poza tym wzajemnie się
kompensują, co znów tworzy swego rodzaju symetrię. Popiersiu
Boga Ojca Mehoffer nadał kształt zbliżony do
trójkąta równoramiennego, którego wierzchołek stanowi
Jego głowa. Unosząca się powyżej gołębica Ducha św. jest
przesunięta nieco na lewo od osi pionowej, co w dolnej
partii przedstawienia zostało zrównoważone przez zwrócenie
lekko w prawo podtrzymywanego przez aniołów
ciała Chrystusa. Wzmocnieniem tego układu są postaci
aniołów, a zwła szcza ich niezwykle dekoracyjne i rozbudowane
skrzydła, skomponowane na zasadzie wzajemnego,
prawie lustrzanego odbicia. Symbole słońca i księżyca
na wysokości ramion Boga Ojca tworzą niejako poprzeczną
oś symetrii kompozycji, czym wa runkują jej prawie
doskonałą równowagę (zachwianą, jak powiedziano, jedynie
minimalnie). Dzięki opisanemu ukła dowi, zbliżonemu
do symetrycznego, mozaika wspaniale współgra z architekturą
skrzyżowania naw kościoła zbudo wa nego na planie
krzyża greckiego [il. 85], zaś pewne nieregularności jedynie
ożywiają kompozycję i czynią ją bardziej interesującą.
Wątpliwości musi budzić jedynie układ przedramion
Chrystusa. Z dalszej odległości, w widoku z dołu, są one
prawie niewidoczne, gdyż zostały ułożone z kostek barwy
nieco ciemniejszej niż karnacja pozostałych części ciała,
a poza tym znajdują się na tle potraktowanych bardzo
dekoracyjnie, upierzonych jak ptasie skrzydeł aniołów,
tak że skontrastowane z nimi, giną [il. 86]. Fakt ten ze
wszech miar tylko przysłużył się obrazowi, gdyż wzniesione
w górę ręce Chrystusa z otwartymi, zwróconymi do
wewnątrz dłoń mi, są niezgrabnie wielkie, a rysunek palców
– wręcz pokraczny. W widoku z dołu zdaje się, że
przedramiona opadają swobodnie w dół i niżej nie są widoczne,
gdyż zasłaniają je głowy aniołów. Tymczasem, przy
87
bliższym oglądzie, zdają się one zupełnie amorficznie
„wy rastać” spoza szyj aniołów. Podobnie zresztą wyglądają
na kartonie wykonawczym, choć tam zdecydowanie lepiej
został oddany ich modelunek światłocieniowy, którego
nie udało się już powtórzyć w mozaice. Wypada zatem
115