1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
kowej Adam Bochnak, który pisał we wstępie do tej rozprawy:
„Gdy mowa o lwowskiej plastyce tych czasów [3. ćw. w. XVIII], nie
można nie wspomnieć nazwiska Jana Bołoza-Antoniewicza, on to
bowiem pierwszy zainteresował się jej zabytkami w artykułach
ogłoszonych w roku 1906 w Gazecie Lwowskiej […] i związał szereg
rzeźb w jedną grupę. […] W niniejszej pracy [sc. w książce Bochnaka]
przyjdzie potwierdzić zapomocą analizy stylistycznej przeważającą
większość bystrych spostrzeżeń znakomitego uczonego,
który w czasach, gdy u nas badania nad barokiem i rokokiem dopiero
były w kolebce, umiał poznać się na wartości tych utworów”
(A. B o c h n a k, Ze studjów nad rzeźbą lwowską w epoce rokoka,
Kraków 1931, s. 2–3). Szeroki wachlarz naukowych zainteresowań
Bołoz Antoniewicza ukazuje zresztą najlepiej spis jego publikacji
z zakresu historii sztuki [w:] P o d l a c h a, op. cit., s. 16–21.
107 Podlacha,op. cit., s. 7. „Żeby więc dojść do samego
dzieła sztuki, do objęcia tego, co w nim jest najcenniejsze, trzeba
nauczyć się sztukę, ile możności, czasowo neutralizować, trzeba ile
możności wydestylować z danego dzieła wszystko, co w nim jest
historyczną zależnoś cią, a za tę nieraz żmudną pracę czeka
nas niemała nagroda: poznanie tego, co w nim jest duchowo
niezależ ne” (J. B o ł o z A n t o n i e w i c z, Senae Triplices.
Uwagi o sztuce syeneńskiej i florentyńskiej z Powodu „Sieny” J. Eksc.
Kazimierza Chłędowskiego, Warszawa 1905 [nadb. z „Biblioteki
Warszawskiej”, t. 256, 1904], s. XII [Wstęp], podkr. oryginalne; cyt.
za B a ł u s, op. cit., s. 38).
108 Podlacha,op. cit., s. 8–9.
109 Ibidem, s. 14.
110 Ibidem, s. 13.
111 Piniń ski, Jan Bołoz Antoniewicz, s. 205.
112 Boł o z A n t o n i e w i c z, Toast…, s. 11.
113 Strzygowski, op. cit., Bd. 1, s. 317, il. 355: „Ani. Kathedrale:
Endigungen der Dienste am Äußern”.
114 Współcześnie pisano, że na apsydach „znajdujemy cały
inwentarz ornamentyki ormiańskiej” („Życie i Sztuka”, 1902, nr 33,
s. 355), możliwe więc, że Antoniewicz umyślnie zadbał o różnorodność
ornamentów, które zresztą i w zabytkach ormiańskich
prawie nigdy się nie powtarzają. Ta różnorodność wydaje się więc
jedną z inherentnych cech sztuki ormiańskiej.
115 Ż y ł a,op. cit., przyp. 21, s. 142; przyp. 59 i 60, s. 144;
przyp. 62, s. 145; przyp. 82, s. 146; przyp. 92, s. 148. Według informacji
ks. Żyły, Kürkdżian był oficerem w armii rosyjskiej, Ani odwiedził
w roku 1878, a oprócz fotografii katedry z kampanii tej
przywiózł zdjęcia przedstawiające także inne zabytki miasta. Na
temat Kürkdżiana i jego publikacji, zob. także wyżej, przyp. 96.
116 Ibidem, przyp. 60, s. 144.
117 „[Antoniewicz] Zorganizował przy swej katedrze Instytut
Historji Sztuki, który zaopatrywał przez szereg lat w bogaty aparat
naukowy, fachową bibljotekę, reprodukcje, fotografje i przeźrocza”
(D’ A b a n c o u r t, op. cit., s. 138). Opinię tę potwierdza
współczesny Antoniewiczowi, jego długoletni serdeczny przyjaciel,
Leon P i n i ń ski (Jan Bołoz Antoniewicz, s. 206): „[…] założywszy
przy uniwersytecie lwowskim Instytut dla historji sztuki,
postarał się, nie szczędząc własnych znacznych na ten cel ofi ar,
o zaopatrzenie go w bogaty demonstracyjny materjał, złożony
z dzieł i pism ilustrowanych oraz bardzo znacznego zbioru reprodukcyj,
fotografij, przeźroczy i. t. d. Instytut ten, niezwykle
obficie zaopatrzony i urządzony wzorowo, reprezentuje […] niezmierną
dydaktyczną wartość […]. Jest on zaś wyłącznie osobistą
prof. Antoniewicza zasługą […]”.
118 Nie można w tym kontekście pominąć listu (z grudnia
1910), skierowanego do ks. Teodorowicza przez niejakiego Gucia
(Augusta) Teodorowicza (najwyraźniej krewnego arcybiskupa),
w którym nadawca wspomina również prof. Jana Bołoz Antoniewicza,
właśnie w związku z fotografiami oraz innymi materiałami
dotyczącymi Ormian, które ten – w nieokreślonej bliżej przeszłości
– miał zakupić dla kierowanego przez siebie Instytutu Historii
Sztuki. Gucio Teodorowicz pisze: „Zebrałem ostatki, jakie miałem
ormiańszczyzny. Są tam ładne diapozytywy do rzucania obrazów
świetlnych na ekran – mogą się przydać jako ilustracye [!] do jakiegoś
odczytu o Ormianach. Są różne fotografie, ilustracje, niektóre
bardzo rzadkie i cenne. Jest bibliografia ormiańska, owoc
pracy lat kilku; może ją ktoś kontynuować. Jest wiele zapisków bardzo
cennych i notat, wyciągów, które dla jakiegoś młodego badacza
mogą być bardzo użyteczne. To wszystko, jako leżące u mnie
bez wartości – niestety – mogłoby uledz zniszczeniu, a szkoda.
Przedstawia to nietylko wartość szeregu lat pracy, ale materyał
dla badacza bardzo pożądany. Pozwalam sobie przesłać to do
użytku Waszej Excelencyi i może do archiwum ormiańskiego,
gdzie to ktoś kiedyś zużytkuje. W zamian za to śmiem prosić
o łaskawe przysłanie mi 250 koron. Niech to będzie rodzaj kupna.
Jest to już ostatek tego, co mam. Część kupił dawniej
dla insty tutu sztuki na uniwersytecie prof. Antonie
wicz” (ZNiO: „Korespondencja abpa Teodorowicza z lat
1872–1938. Litera T”, rkps Ossol., 15697/II, k. 23–24; podkr. J. W.).
Josef S t r z y g o w s k i (op. cit., Bd. 1, s. 12), wymieniając
źródła ilustracji, które wykorzystał w swojej książce (wspomina
m.in. „das Stereoskopalbum über Ani von Kürkdschian”), zauważa,
że fotografii zabytków Armenii jest pod dostatkiem („An letzteren
[sc. Photographien] herrscht nun [w roku 1918] geradezu
Überfluß”); zaznacza przy tym, że np. wydany w roku 1911
w Rosji, pod redakcją D. Grimma, zbiór 50 fotografii i rysunków
pt. „Pomniki architektury staroormiańskiej” w zasadniczej części
opie ra się na wcześniejszej pracy tego uczonego, jeszcze z roku
1864 (co oznacza, że zdjęcia były dostępne już około roku 1900).
119 Ż y ł a,op. cit., s. 66 (podkr. J. W.). Przypis 62 na tej stronie
odsyła czytelnika do ilustracji w publikacji Kürkdżiana. Na
innym miejscu, nieco wcześniej, ks. Żyła pisał: „Ornamentyka,
którą obecnie pokryte są absydy, jest kreacyją nową, wzorowaną
tylko na staroormiańskiej dekoracyi, wedle wzorów, jakie dostarczyła
katedra w Ani i ormiański Ewangeliarz z XIII w. będący
własnością arcybiskupstwa ormiańskiego we Lwowie” (op. cit.,
s. 20). Fotografii kościoła św. Grzegorza oraz katedry w Ani użyczył
mi uprzejmie dr Piotr Grotowski.
120 W sprawozdaniu z jednego posiedzeń Komisji konserwatorskiej
czytamy, że: „Prof. Dr. Bołoz Antoniewicz przedłożył szereg
fotografii kościołów w Armenii oraz fotografii ich szczegółów”,
Z. H e n d e l, TK, t. 3, 1905, nr 31–40 (marzec–grudzień), s. 10.
121 K a j e t a n o w i c z, Katedra… 1930, s. 14–15; C h r z ą szczewski,
Katedra…, s. 87; S m i r n o w, Katedra ormiańska…,
s. 81–82 (pomnik ufundowało Towarzystwo Kółek Rolniczych,
którego arcybiskup Isakowicz był długoletnim członkiem i opiekunem
) ;J. J a r n u s z k i e w i c z, Bełtowski Juliusz Wojciech [w:]
SAP, t. 1, s. 126–127. Popiersie jest sygnowane przez artystę na
podstawie, po prawej stronie.
122 Juliusz Bełtowski zajmował się także projektowaniem wyposażenia
wnętrz kościelnych oraz pracami z zakresu rzemiosła
artystycznego (J a r n u s z k i e w i c z, op. cit., s. 127); jego autorstwo
całości pomnika – nie tylko popiersia, ale i obramienia – jest
więc pewne; co więcej, w dolnej części cokołu, na bocznej ściance
po prawej stronie znajduje się kolejna sygnatura artysty: JUL.
BEłTOWSKI | INV.
329