1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
chwilę, by go pokazywać ludziom i zachęcać do fundacji na
mozajkę”, ks. Teodorowicz do Mehoffera, 14 XII 1910, M e h o f -
f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (413) 409.
320 M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (405) 401.
321 Ks. Teodorowicz do Mehoffera, 24 XI 1910, ibidem,
s. (406) 402.
404.
322 Mehoffer do ks. Teodorowicza, 2 XII 1910, ibidem, s. (408)
323 Ibidem.
324 Ks. Teodorowicz pisał: „[…] muszę koniecznie i natarczywie
ponowić moją prośbę. Już co najmniej i koniecznie proszę
o szkic na kopułę. Tu nie chodzi zupełnie o mnie, bo ja tego
nie potrzebuję, ale o fundatora kopuły, który nie wie o tym, że
się z Panem zaangażowałem na całą robotę, a wspomniałem mu
tylko o próbce na kopułę. Dla niego będzie szkic konieczny. […]
jest to warunek sine qua non […]”, list ks. Teodorowicza do
Mehoffera, 11 XII 1910, M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”,
t. II, s. (409) 405. – W odpowiedzi Mehoffer napisał: „Wobec
tego, że W. Excell. potrzebuje dla fundatora szkicu zobowiązuję
się go zrobić […] jednak […] pragnę dodać, że szkic mój będzie
miał charakter informacyjny, ale nie będzie poddany niejako
jury fundatora, który, jak się obawiam, mógł by chcieć go wedle
swego sądu kształtować i w ten sposób kierować dekoracją, co
niekoniecznie na korzyść jej wyjść by mogło”, M e h o f f e r o -
w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (410) 406.
325 Dom Aukcyjny Ostoya, Warszawa, 9 IX 2006, poz. nr 6:
„J. Mehoffer, Trójca Święta w typie Tronu Łaski. Projekt mozaiki
do czaszy kopuły katedry ormiańskiej we Lwowie, 1899–1903 lub
1911–1913. Akwarela, gwasz, złoto malarskie na szkicu ołówkowym,
papier naklejony […] na karton; tondo, średnica 22,1 cm
[…]”, sygnowany. Dr. Andrzejowi Betlejowi dziękuję za życzliwe
zwrócenie uwagi na to dzieło, a p. Romanowi J. Przesmyckiemu
– prezesowi DA Ostoya – za uprzejmą zgodę na reprodukcję
fotografii.
326 Pierwsza archiwalnie potwierdzona wzmianka o Trójcy św.
w projekcie mozaiki do kopuły pochodzi z sierpnia roku 1911: to
list ks. Teodorowicza do Mehoffera, z 8 VIII 1911, w którym jest
mowa o konieczności dokonania poprawek „w koncepcji Trójcy
Św.”, M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (420) 416. Wydaje
się więc prawdopodobne, że Trójca św. mogła się była pojawić
w projekcie na początku tego roku, po powrocie Mehoffera
z Włoch. Zatem również łączenie tego pomysłu z nabytą przez
artystę w Italii wiedzą na temat charakteru i właściwości kompozycji
mozaikowej (zob. niżej) nie jest bezpodstawne.
„Szkic na kopułę” – w domyśle, być może inny niż ten, który
powstał w pierwotnym projekcie z roku 1907 – jest wspomniany
już w listopadzie roku 1910, w liście Mehoffera do Teodorowicza
z 20 XI 1910, M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (406)
402. Nie wydaje się jednak prawdopodobne, by Mehoffer już wtedy,
mając przed sobą perspektywę podróży do Włoch w celu
zapoznania się z techniką i wymogami mozaiki, mógł był przygotować
jakieś rysunki szczegółowe. Na pewno zwlekał z tym aż
do powrotu. Po tej wyprawie był już bogatszy o nowe doświadczenia,
własne obserwacje i wiedzę na temat specyfiki techniki
mozaikowej.
327 Mehoffer do żony, Rawenna, 28 XII 1910, M e h o f -
f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (417) 413 (podkr. J. W.).
328 J. Smirnow, Mozaiki Józefa Mehoffera w katedrze ormiańskiej
we Lwowie, „Biuletyn OTK”, 2004, 38/39, s. 25.
329 Władysław K o z i c k i (Józef Mehoffer, „Sztuki Piękne”,
t. 3, 1926/27, s. 401), pisząc o Trójcy św. z roku 1903 jako „prototypie”
lwowskiej mozaiki, zauważył, że Mehoffer „w ogóle interesujący
się żywo rozmaitemi rodzajami technik malarskich,
od dawał się w tej epoce gruntownym studjum nad malarstwem
ściennem”. Eksperymenty techniczne Mehoffera potwierdza też
Eligiusz N i e w iadomski (Malarstwo polskie XIX i XX wieku,
Warszawa 1923, s. 302): „Bada on [Mehoffer] niestrudzenie
coraz to nowe techniki, na które w pracach swoich kładł zawsze
tak silny nacisk. Wystudjował gruntownie nawet tak mało znaną
i nieużywaną dotąd technikę fresku i wykonał w niej ciekawe
próbne kompozycje, dziwnie śmiałe i silne w kolorze”. Niewykluczone,
że Niewiadomski miał na myśli właśnie tondo z Trój -
cą św.
330 Mehoffer 1964, nr kat. 168, s. 127.
331 E. N i e w i a d o m s k i, Wiedza o sztuce na tle jej dziejów.
Malarstwo, architektura, rzeźba, przemysł artystyczny, Warszawa
1923, s. 69, 71.
332 Ibidem, s. 68–69 (podkr. J. W.).
333 Ks. Teodorowicz do Mehoffera, 14 XII 1910, M e h o f -
f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (411) 407.
334 Mehoffer do ks. Teodorowicza, grudzień 1910, ibidem,
s. (414) 410.
335 Ks. Teodorowicz do Mehoffera, 22, 24 XI 1910, ibidem,
s. (406) 402–(407) 403. Nieco później arcybiskup pisał do Mehoffera:
„W Wenecji polecił mi patriarcha wenecki i Mechitarzyści
niejakiego prof. Gianese; ma to być człowiek porządny
i pewny; wykończył właśnie z polecenia rządu włoskiego portret
Piusa X dla kościoła Lateranu, bardzo udatny. Polecają go też
sfery watykańskie. […] Co do mnie, ze względu na polecenie
rzymskie i weneckie najchętniej bym go wziął”, list ks. Teodo -
ro wicza do Me hoffera, 14 XII 1910, ibidem, s. (412) 408. Oprócz
Gianesego i wspomnianej firmy innsbruckiej oferty cenowe
przedstawi ły też dwa zakłady weneckie: Marca Testoliniego oraz
Antonia Casta mana.
404.
336 Mehoffer do ks. Teodorowicza, 2 XII 1910, ibidem, s. (408)
337 Ks. Teodorowicz do Mehoffera, 14 XII 1910, ibidem,
s. (411) 407.
338 Ks. Teodorowicz do Mehoffera, 8 VIII 1911, ibidem, s. (420)
416–(421) 417.
339 Wiele ważnych sformułowań odnoszących się do tego
zagadnienia zawierały już listy arcybiskupa pisane bezpośrednio
po powrocie z podróży do Włoch odbytej razem z Krzeczunowiczem
w roku 1908, por. list ks. Teodorowicza do Mehoffera,
22 XII 1908, ibidem, s. (363) 359–(364) 360; cyt. w przyp. 299.
340 J. J. M. T i m m e r s, Dreieck [w:] LCI, Bd. 1, szp. 525;
W. W e i d l é, Nimbus [w:] ibidem, Bd. 3, szp. 325. Trójkątny nimb
w odniesieniu do Boga Ojca pojawia się w sztuce w wieku XV
(W. B r a u n f e l s, Dreifaltigkeit [w:] ibidem, Bd. 1, szp. 531).
Także sam kształt obrazu (tondo) można, w zestawieniu z przedstawionym
na nim tematem Trójcy św., odczytywać symbolicznie:
koło jest symbolem doskonałości i nieskończoności,
podstawowych przymiotów charakteryzujących Trójcę św.; w połączeniu
z trójkątem odnoszono je do Trójcy św. już w źródłach
XII-wiecznych: „Per delta enim circulariter clausum divina figuratur
natu ra, quae nec principium, nec finem habuit” (Pod postacią
trójkąta zamk niętego w okręgu wyobraża się naturę boską,
która nie ma początku ani końca), Johannes Beleth, † 1201, Rationale
divinorum officiorum (B r a u n f e l s, op. cit., szp. 528).
341 Było to kolejne zagadnienie, które poróżniło korespondentów,
jak o tym świadczą wspomnienia Mehofferowej. Au torka
przytacza wyjątki z listu arcybiskupa, które zaopatruje własnym
komentarzem: „»Widzę z listu P. Profesora, że mnie czyni winnym
opóźnienia roboty kartonów, a raczej zamówienia fabryki
na mozajkę. Pisze mi P. Profesor, że w przeszłym roku miesiąca-
340