1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
198 Zawarte w opracowaniu K o n t k o w s k i e g o (op. cit.,
s. 259–263).
199 Ibidem, s. 259.
200 Ibidem, s. 259–260 i 262–263.
201
TK, t. 3, 1908, nr 64–75 (styczeń–grudzień), s. 6. Nale -
ży wyjaś nić, że choć nawa została dobudowana w wieku XVII
i w tym samym czasie powstało pierwotne sklepienie, to po licznych
pożarach musiano je w wieku XVIII zastąpić nowym – istniejącym
aż do roku 1910.
202 W. A b r a h a m, Katedra ormiańska, TK, t. 3, 1910,
nr 88–99 (styczeń–grudzień), s. 13–14 (zob. Aneks IV).
203 Ibidem, s. 13.
204 „Słowo Polskie”, 24 XI 1910.
205 Julius Deininger (1852–1924), architekt, uczeń Heinricha
Ferstla w wiedeńskiej Technische Hochschule (1870). Następnie
studiował w Akademie der bildenden Künste (1873–1876)
u Fried richa Schmidta, w którego biurze pracował od roku 1876
(m.in. przy budowie wiedeńskiego ratusza). W roku 1883 został
mianowany profesorem Staatsgewerbeschule. Od roku 1904
pełnił urząd konserwatora i był członkiem Zentralkommission
für Kunst- und historische Denkmale. Cieszył się opinią znakomitego
fachowca w swojej dziedzinie; jego biuro projektowe należało
do najlepiej prosperujących w mieście; regularnie zasiadał
w jury konkursowych i w komitetach doradczych (I. Scheidl,
Julius Deininger [w:] Architektenlexikon Wien 1880–1945, Architek
tur zentrum Wien; dostępne w Internecie: [dostęp: 26 I 2009].
206 A b r a h a m, op. cit., s. 14. Sklepienie mogło zostać nadwyrężone
wskutek usunięcia dawnej fasady kościoła oraz przedsionka,
co nastąpiło w związku z rozszerzeniem nawy ku ul.
Krakowskiej.
207 „Słowo Polskie”, 19 X, 27 X, 3 XI i 24 XI 1910, zob. Aneks
V. Polemika ta – pełna wzajemnych oskarżeń i animozji – ujawnia
po niekąd kulisy działania służb konserwatorskich; pokazuje
problem braku wyraźnego określenia zakresu i rozgraniczenia
kompetencji urzędów lokalnych, lwowskich, oraz centralnych –
w Wiedniu. Nie pozostawia przy tym wątpliwości co do faktu,
że usunięcie skle pie nia było planowane przez restauratorów,
i jeśli nawet jego zawalenie się było istotnie przypadkowe, to
gdyby nie nastąpiło samoczynnie, prędzej czy później sklepienie
i tak by zostało rozebrane.
208 Ż y ł a,op. cit., s. 8; K a j e t a n o w i c z, Katedra… 1930,
s. 17. Projekt stropu autorstwa Mączyńskiego, sygnowany i datowany
w Krakowie w marcu 1911, oraz jego plan rozszerzenia katedry
(1908), są przechowywane w lwowskim archiwum (ДАЛО,
ф. 3, оп. 60, спр. 58: „Plany budynku kościoła ormiańskiego”).
209 Ż y ł a,op. cit., s. 26.
210 Ibidem, s. 121–122. – J a w o r s k i (W zaułku ormiańskim,
„Sztuka”, t. 1, 1911, s. 172) informuje, że pierwotnie strop
miał zostać pomalowany na biało i złoto („jak pierwsza lepsza kawiarnia
współczesna”), a obecną kolorystykę („w tonie ciemnoczerwonym,
w bronzowem odcieniu”) nadano mu za radą Józefa
Mehoffera. Zarząd Katedry wystąpił z listowną odpowiedzią na
zarzuty Jaworskiego, m.in. prostując informacje o pierwotnie planowanej
kolorystyce stropu (taką decyzję w sprawie polichromii
stropu miała wydać Komisja Centralna) oraz odpowiadając na
inne, postawione w artykule zastrzeżenia Jaworskiego, dotyczące
głównie idących zbyt daleko prac restauracyjnych (zob. J a -
worski, W zaułku ormiańskim, „Sztuka”, t. 2, 1912, s. 79–80).
Czynnikiem, który złagodził przytłaczający „ciężar” stro -
pu, oka zały się dopiero malowidła ścienne, wykonane w nawie
w okresie międzywojennym: „Stanowią one [malowidła J. H. Rosena]
wspaniałą ozdobę kościoła w nowej jego szacie, zestra -
ja jąc się doskonale tonem ze stropem drewnianym, rozpiętym
jeszcze przed wojną nad całą nawą […]. Strop ten przed pokryciem
ścian nawy malowidłami robił wrażenie zbyt ciężkie, które
obecnie już ustąpiło; malowidła bowiem związały się ze stropem
w jedną zhar monizowaną całość […]” (Howhanian, O restauracji…,
s. 9–10).
211 K a j e t a n o w i c z (Katedra… 1930, s. 17) określa
strop jako: „kasetonowany, o zmodernizowanych motywach ormiańskich
i arabskich”. Po raz kolejny należy podkreślić, że każdy
rys orientalny w katedrze natychmiast (jak pokazuje powyższy
cytat) był kojarzony z Armenią i jej sztuką – która wydała katedrę.
W tym sensie strop był jeszcze jednym elementem przyczyniającym
się do rearmenizacji świątyni.
212 Na tę unifikację stylową – jego zdaniem szkodliwą i zacierającą
prawdę historyczną – zwracał uwagę J a w o r s k i
(1912, loc. cit.). Warto przypomnieć też oficjalne zdanie Grona
konserwatorów w sprawie sklepienia: „należałoby zachować obecne
formy barokowe, gdyż wszelkie unifikacye stylu i dostraja -
nia tej części do charakteru stylowego części najstarszej, byłyby
niestosowne” – TK, t. 3, 1910, nr 88–99 (styczeń–grudzień),
Lwów 1911 – Wł. Abraham. Przy tym zastąpienie starego sklepienia
nowym Grono dopuszczało jedynie jako ostateczność.
213 F. Mą czyń ski, Po drodze. Ze szkicowników architektonicznych,
Kraków 1931, s. 20.
214 Ibidem, s. 21 (podkr. J. W.).
215 T. Mań kowski, Dawny Lwów, jego sztuka i kultura
artystyczna, Londyn 1974; Ł oziń ski, Lwów starożytny…
216 Co ciekawe, wbrew temu „powszechnemu” określeniu sam
Ż y ł a zdaje się prawie wyłącznie używać w odniesieniu do nawy
(czyli „drugiego kościoła”) przymiotnika „renesansowy”: „Koś ciół
ten drugi miał charakter epoki, a więc renesansowy w tym guś cie
jak kościół PP. Benedyktynek łacińskich we Lwowie” (op. cit., s. 6).
217 Ibidem, s. 25.
218 Ibidem, s. 27.
219 Smirnow, Katedra ormiańska…, s. 112.
220 Przed przystąpieniem do konserwacji katedry Mączyń -
ski miał już za sobą rozpoczęcie kilku prac konserwatorsko-
-restauracyjnych na terenie Krakowa: w kościele św. Floriana
(1905–1913), przy krużgankach klasztoru franciszkanów (1905–
1911), a także w kla sztorze cystersów w Mogile (1906–1918).
Zob. S o l e w s k i, op. cit., s. 119–121.
221 Ż y ł a,op. cit., s. 7.
222 „Sprawozdanie techniczne w sprawie robót rekonstrukcyjnych
wykonanych w Katedrze Ormiańskiej we Lwowie”, Lwów,
22 VIII 1918 (ДАЛО, ф. 1, оп. 28, спр. 3985, k. 41, por. Aneks
XV); wypłata na podstawie rachunku z 15 IV 1917.
223 Solewski, op. cit., s. 126.
224 Jak słusznie zauważa D e t t l o f f 2006 (s. 44), „[…]
pełną skuteczność [polskiej służby konserwatorskiej przed rokiem
1918] ograniczały: brak jednolitej ustawy chroniącej zabyt ki
i prze pisów restrykcyjnych, wreszcie […] obywatelsko-honorowy
i wyłącznie opiniodawczy status [służb konserwatorskich]”.
225 J a n u s z, O restauracji…, s. 185–191, zwł. s. 186–187.
Autor (por. przyp. 45) był w latach 1923–1926 konserwatorem
zabytków „przedhistorycznych” okręgu lwowskiego, jednakże
ży wo, zwłaszcza w okresie po I wojnie światowej, interesował się
konserwacją zabytków w ogóle, a szczególnie katedrą ormiańską
( por. B u r c h a r d, loc. cit.; Дашкевич, op. cit.).
334