1PZ2a7xaD

204. Prorocy Jeremiasz i Ezechiel, fragment
malowidła w środkowym przęśle ściany
płd. (S II)
205. Menora: a) na malowidle w katedrze
ormiańskiej; – b) na Łuku Tytusa, I w. n.e.
204
Wybór tych akurat dwóch proroków – w zestawieniu
ze znajdującym się poniżej Zwiastowaniem – można
usprawiedliwić średniowieczną tradycją ikonograficzną,
skodyfikowaną w ilustracjach Biblia pauperum [il. 138 a].
Tam właśnie obaj (obok dwóch innych tzw. wielkich proroków:
Izajasza i Dawida) towarzyszą Zwiastowaniu, stąd
też znamy treść ich proroctw, które odnoszono do tego
wydarzenia: „Bo Pan stworzył nową rzecz na ziemi: niewiasta
ogarnie męża” (Jr 31, 22); „Ta brama zamknięta
będzie, nie będzie otworzona” (Ez 44, 2) 177 .
Sybille ukazane po przeciwnej stronie okna to stare kobiety
ubrane w długie fałdziste szaty (żółte i różowe) oraz
fantazyjne nakrycia głowy [il. 206]. Wyróżniono i określono
je przypisywanymi im tradycyjnie atrybutami: Sybillę
Libijską – zapaloną świecą, a Erytrejską – kwiatem
róży 178 . Ich imiona: LYBICA, ERYTHREA są wypisane na
plincie, na której stoi mosiężny „pytyjski” trójnóg, czyli
kolejny atrybut starożytnych wieszczek-prorokiń. O greckich
(czy szerzej – starożytnych) korzeniach sybilli świadczą
ukazane w tle kolumny antycznej, doryckiej świątyni.
Postaci sybilli to – obok misteriów greckich – kolejny
wątek hellenistyczny w dekoracji tej ściany nawy. Tym
razem jednak źródeł, zwłaszcza obrazowych, rozwiązania
zaprezentowanego przez Rosena należy szukać nie
w pismach Tadeusza Zielińskiego, lecz w zabytkach sztuki
późnośred niowiecznej, szczegółowo opisanych i przeanalizowanych
przez Émile’ a Mâle’ a.
Jak wiadomo, swoje trzytomowe, monumentalne dzie ło
o sztuce religijnej średniowiecza francuski uczony rozpoczął
od analizy ikonografii sztuki wieku XIII 179 . To wtedy
– według Mâle’ a – z największym impetem kształtował
się symboliczny język sztuki średniowiecznej, pisma teologów
przekładano na formy obrazowe, a w kamiennej
rzeźbie por tali katedr obrazowano całe summy teologiczne.
Ten właśnie okres uważał Mâle zapewne za okres
„złotego wieku” w rozwoju średniowiecznej ikonografi i
re ligijnej. Nic więc dziwnego, że pisząc o sztuce późnego
średniowiecza, narzekał, że kreatywność poprzednich
stuleci się zatraciła i że w sztuce pozostały już tylko nikłe
ślady „starego symbolizmu” 180 . Niemniej jednak i w tej
epoce odnalazł pewne tematy, których obrazowe opracowanie
świadczyło, o tym, że „jednak wiek XV nie zawsze
tylko naśladował: wynajdywał także własne rozwiązania.
Potrafił znaleźć symbole, które odpowiadały duszom już
i tak niespokojnym, znękanym nowymi problemami” 181 .
Te „nowe problemy” w wieku XV to, jak pisał Mâle, poznanie
i zrozumienie odkrywanego wtedy na nowo antyku.
Bo to właśnie ludzie wieku XV tego dokonali: Wergiliusz
stał się dla nich czymś więcej niż tylko kompendium gramatycznym;
po raz pierwszy odczuli piękno sztuki antycznej
oraz – i przede wszystkim – głębię starożytnej
myśli 182 . Zadawano sobie jednak pytanie, jak było możliwe,
że te wspaniałe dzieła sztuki, poezji czy heroiczne
czyny bohaterów mogły być dokonywane przez pogan,
nieznających prawdziwego Boga. „Czyżby należało przyjąć,
że Jehowa odwrócił się od tych mędrców, od tych
nieśmiertelnych poetów, a swe słowa pozwolił usłyszeć
jedynie Żydom Czyżby swego Syna zapowiedział tylko
228