1PZ2a7xaD

88
przyjąć, że sam Mehoffer musiał mieć problem z upozowaniem
Chrystu sa, o czym może świadczyć choćby nowo
odnaleziony szkic, wspomniane modello, gdzie układ rąk
jest zupełnie inny, zarówno w stosunku do wariantu ostatecznie
wy ko nanego, jak i któregokolwiek z wcześniejszych
tond z Trójcą św. Bez względu na przyczynę, jest to
najsłabszy element tej poza tym udanej kompozycji.
Oprócz przywołanych powyżej ikonograficznych wzorów
przedstawienia Trójcy św., wywodzących się jeszcze
ze sztuki średniowiecznej, można wskazać formalne analogie
dla postaci Chrystusa oraz aniołów, i to w okresie
chronologicznie znacznie bliższym powstaniu kompozycji
Mehoffera. Mam na myśli obraz Edouarda Maneta
Martwy Chrystus z aniołami, wystawiony po raz pierwszy
na Salonie w roku 1864 [il. 87] 370 . Uwagę zwraca nie tyle
poza Chrystusa (która wykazuje znaczne różnice w stosunku
do układu ciała Zbawiciela w lwowskiej mozaice),
lecz sam temat – Chrystus z aniołami – oraz właśnie postaci
aniołów i ich skrzydła, potraktowane z „ornitologiczną
dokładnością”, jak pisano współcześnie. Uważa się
też, że przedstawienie aniołów, namalowanych zwyczajnie,
ja ko istoty ludzkie, jedynie z „doczepionymi” skrzydłami,
było wyzwaniem, jakie Manet rzucił Courbetowi, który
oś wiadczył, że nie potrafiłby namalować anioła, gdyż nigdy
żadnego nie widział, manifestując w ten sposób swoją
wierność realizmowi w malarstwie. Toteż aniołowie Maneta
to po prostu modelki z przyprawionymi skrzydłami 371 .
Natomiast w ściśle realistycznym potraktowaniu przez Maneta
ciała Chrystusa upatrywano, zgodnie z sugestiami
współczesnej krytyki, wpływu słynnej podówczas książki
Ernesta Renana pt. Życie Jezusa Chrystusa, w której Jezus
został ukazany jako postać wyłącznie historyczna 372 .
Z zachowanych szkiców wiadomo, że podobnie do swej
kompozycji podszedł Mehoffer: wielokrotnie, dla potrzeb
obrazu „freskowego” z roku 1903, szkicował grupę Chrystusa
z aniołami, skomponowaną z żywych modeli 373 .
Zresztą w tej właśnie wersji tematu Trójcy św. jest Mehoffer
najbliższy realizmowi Maneta, gdyż obraz mozaikowy
poddany został już daleko idącej dekoracyjnej stylizacji.
Zestawienie obu prac nie ma przy tym na celu wykazać ścisłej
zależności lwowskiej mozaiki od obrazu Maneta, lecz
raczej zasugerować ogólną (i jedynie domniemaną) inspirację
Mehoffera obrazem słynnego artysty francuskiego.
A znał jego twórczość na pewno, gdyż wspominał o nim
w swoich niepublikowanych zapiskach z roku 1895, zatytułowanych
Filozofia w sztuce. Zdaniem monografistki wczesnej
twórczości Mehoffera wynika z nich, że krakowskiemu
artyście imponowała u francuskiego malarza „umiejętność
konstruowania formy z płaskich plam barwnych, budujących
konkretne i dalekie od rozwibrowania kształty, oraz
wyczuwalna w Manetowskich kompozycjach wysoka świadomość
artystyczna i relacje z wielką tradycją europejskiego
malarstwa nowożytnego” 374 . Niewykluczone więc, że
mógł go zainspirować również Martwy Chrystus Maneta.
Mozaikowa dekoracja kopuły,
tamburu i pendentywów
Figuralne elementy kompozycji Trójcy św. w czaszy kopuły
płynnie łączą się z liniami na otoku pola centralnego, falującymi
jak w ornamencie giloszowym. Wokół krawę dzi
czaszy biegnie szeroki błękitny pas, na którego tle ośmiokrotnie
powtarza się motyw wazonu z dwoma symetrycznie
umieszczonymi różowymi goździkami oraz kłosem
w centrum. Z wazonu wyrastają na obie strony wici roślinne,
które, płożąc się, nikną w podstawie struktury złożonej
z korony i wyrastającej z niej wieżowej konstrukcji
[il. 88] 375 . Wydaje się, że i te szczegóły zaczerpnął Mehoffer
z Wenecji, z obserwacji mozaik oraz ze swych studiów
nad rękopisami ormiańskimi. W roku 1907 zanotował
wrażenie, jakie zrobiła na nim bazylika św. Marka: „Interesujący
motyw koron przerywanych, złoconych na kamieniach
otaczających dachy stożkowate wieżyczek […]” 376 .
Stożkowate dachy wieżyczek wykorzystanych w mozaice
zaczerpnął jednak z iluminacji rękopisów ormiańskich.
Motyw ten, jak pisał Tadeusz Mańkowski, jest tam wszechobecny
[il. 89 a–c] 377 .
Pierwotny projekt dekoracji kopuły (zawarty w całościowym,
gwaszowo-akwarelowym szkicu z roku 1907;
il. 90 b) przewidywał, jak wiadomo, postaci apostołów
ustawione na przemian z – podobnymi do ostatecznie
zrealizowanych – wazonami z goździkiem. Kompozycja
ta miała wypełniać całą czaszę kopuły aż do nasady, nie
było więc potrzeby dodawania ornamentalnego pasa. Ist-
116