1PZ2a7xaD

240. Św. Odilon; repr. wg: Ägidius Ranbeck,
Calendarium ann[u]ale benedictinum,
Augsburg 1677
241. William Blake, Powrót z Golgoty,
ok. 1799–1800
242. John Flaxman, Procesja kobiet
trojańskich, 1792–1794
243. Georg Busch, Pogrzeb Chrystusa,
ok. 1913
244. Alfredo Pina, Pogrzeb Dantego,1923
240
również święty opat kluniacki, Hugon 269 . Są to je dynie
przypuszczenia, bo żaden z dwóch żywotów św. Odilona
270 nie wspomina ani słowem o jego pogrzebie, a tym
mniej – o pojawieniu się wdzięcznych duchów. Skąd zatem
pomysł takiej kompozycji, będącej prawdziwym ewenementem
w bardzo ubogiej ikonografii świętego opata 271
Święty Odilon nie tylko przedstawiany bywał bardzo rzadko,
ale w ciągu prawie dziesięciu wieków od jego śmierci
wykształciły się zaledwie dwa podstawowe typy jego wizerunków.
Na pierwszym występuje jako orędownik cierpiących
w czyśćcu dusz. Znane przykłady kompozycji
tego typu (oprócz średniowiecznej minia tu ry 272 ) to obraz
ołtarzowy Franza Antona Maulbertscha z klasztoru augustianów
w Korneuburgu 273 oraz drewniana figura w kościele
św. Andrzeja w Antwerpii 274 . Drugi wariant podkreśla
jego szczególne nabożeństwo do Matki Boskiej,
ukazując Odi lona podczas modlitwy, do stępującego łaski
wizji Naj świętszej Panny 275 . Przykład ta kiego wizerunku
można odnaleźć w Calendarium ann[u]ale benedictinum
Ägidiusa Ranbecka, wydanym w Augs burgu w roku 1677
[il. 240] 276 . Bywa, że obie sceny łączą się ze sobą, a czasem
do modlitwy za zmarłych dołączają mnisi kluniaccy. Istnieją
też przedstawienia związanej z Odilonem legendy
(innej niż ta zilustrowana we Lwowie), wyjaśniającej
przyczyny ustanowienia Dnia Zadusznego 277 . I to wszystko.
Żadne ze znanych mi źródeł nie wspomina wydarzeń,
które mogły posłużyć Rosenowi za kanwę do namalowania
Pogrzebu św. Odilona 278 .
Z informacji prasowych relacjonujących wystawę
w Za chęcie w roku 1925 można wywnioskować, że obrazy
wystawione wówczas przez Rosena (a wśród nich także
Pogrzeb św. Odilona), miały ilustrować żywoty wybranych
świętych ze Złotej legendy Jakuba de Voragine 279 . Ale
w Złotej legendzie św. Odilon jest tylko zdawkowo wspomniany,
pod datą 2 listopada, przy okazji ustanowionego
przez siebie święta 280 . Przez cały wiek XIX, a nawet jeszcze
do początków następnego stulecia wielką popularnością
cieszyły się tłumaczone na wiele języków tzw. złote legendy,
czyli zbiory żywotów świętych na wszystkie dni roku,
wzbogacone umoralniającym komentarzem i modlitwą 281 .
W jednym z wydań takiej właśnie pozycji, legenda na
dzień św. Odilona informuje, że opat ów, zmarły w nocy
z 31 grudnia 1048 na 1 stycznia 1049 roku w Souvigny,
„dostąpił łaski widzenia przed śmiercią wielu spośród uratowanych
przez siebie dusz [czyśćcowych] i został powołany
do nieba, [w drodze] dokąd towarzyszono mu” 282 . Nie
zostało wyraźnie powiedziane, kto miał mu towarzyszyć,
ale można chyba przyjąć, że to oswobodzone z czyśćca,
wdzięczne dusze odprowadziły św. Odilona do nieba. To
jedyny ślad, jedyna znana źródłowo literacka podbudowa
tej niespotykanej kompozycji. Rację bowiem mieli już
przedwojenni krytycy, gdy z pewnym wahaniem pisali, że
obraz ten to zupełna nowość w dziedzinie ikonografii 283 .
Jest to bezsprzecznie całkiem nowy i niezwykle oryginalny
pomysł, nie tylko w za kresie przedstawień św. Odilona,
ale w ikonografii świę tych w ogóle.
Jednak tradycje formalne, które w swoim obrazie wykorzystał
Rosen można odnaleźć w – nawet całkiem odległych
w czasie – dziejach sztuki 284 . Szkieletem kompozycji
jest kondukt pogrzebowy: trzy rytmicznie ustawione postaci
niosące ciało zmarłego i czwarta – „przewodnik” –
prowadząca orszak. Taki, lecz jakby odwrócony układ
(„prze wodnik” idzie za, a nie przed konduktem, a z tyłu
kroczą jeszcze dwie osoby – tu: odpowiednicy ministrantów),
zastosował William Blake w jednej ze swoich ilustra-
258