1PZ2a7xaD

112. Luc-Olivier Merson, Zwiastowanie w ogrodzie, 1902, olej na płótnie, 56,7 × 83,5 cm
wi, że jest „epigonem i to spóźnionym”, a jego „wysiłek
[…] jest o tyle spóźniony i bezowocny, że już dokonano
go 70 lat temu w Anglji – przyczem kierunek ten t. zw.
»prerafaelityzm« nie zyskał sobie nigdzie naśladowców” 441 .
Nieco ironicznie, ale trafnie scharakteryzował twór czość
początkującego artysty Wacław Husarski:
Pewne zapóźnienie stylistyczne, cechujące znakomitego
naszego batalistę Jana Rosena, który w pełni dwudziestego
stu lecia posługuje się formą, zbliżoną do sztuki Meissoniera,
przeszło, jak się zdaje, drogą dziedziczności na
jego syna. Jan Henryk Rosen żyje śród koncepcji artystycznych
neo-romantyzmu i symbolizmu: jego upoetyzowane
średniowiecze tchnie echem sztuki prerafaelitów
i Gustawa Moreau, jego forma posługująca się płaską plamą
barwną w obramieniu subtelnego konturu, odpowiada
dosyć ściśle koncepcji z końca ubiegłego stulecia. Prace
te są zresztą w swoim anachronizmie stylistycznym przeprowadzone
bez zarzutu, nie zdaje mi się jednak, by artysta
mógł długo pozostawać tak całkiem nieczułym na
ducha epoki, w której żyje 442 .
Podobnie jak większość ówczesnych widzów i krytyków,
także ks. Teodorowicz musiał być zachwycony tym, co
zobaczył. Wszystko wskazuje na to, że podjął decyzję natychmiast
po obejrzeniu wystawy, od razu zaproponował
Rosenowi udział w dekoracji katedry ormiańskiej. Dalszy
bieg wypadków – które, jak wolno przypuszczać, potoczyły
się błyskawicznie – każe podać w wątpliwość zabiegi
o pozyskanie donatora albo dłuższe narady i konsultacje
w sprawie wykonania malowideł w katedrze. Równocześnie
jednak w stosunku do dekoracji wnętrza świątyni musiały
zostać zarzucone wszelkie „rearmenizacyjne” pomysły
i projekty 443 . Od czasu przystąpienia Rosena do pracy nie
wspomina o nich żadna relacja. Malowidła, jak zostanie
pokazane niżej, z Ormianami i ormiańskością miały już
nie wiele wspólnego. Najwyraźniej uznano, że prace ar -
chi tektoniczne wystarczająco uwydatniły ormiańskie rysy
świą tyni (właśnie około roku 1925 ostatecznie usunięto
resztę barokowego wyposażenia oraz XVIII- i XIX-wiecz -
nych po lichromii).
Jedna z niewielu zachowanych wypowiedzi artysty
po zwala bliżej poznać niecodzienne okoliczności zamówienia
444 :
[…] Miałem wielką wystawę w Warszawie, moją pierwszą
wielką wystawę w Warszawie. To był ogromny sukces. Jeden
obraz za drugim, wszystko zostało sprzedane. Stałem
się sławny, a arcybiskup ormiańskokatolicki, Teodorowicz,
[który] był w tym czasie w Warszawie, wezwał mnie i po-
138