1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
bogatego nafciarza Krzeczunowicza, ormiańskiego pochodzenia.
Część tych pieniędzy rozeszła się ponoć na inne potrzeby katedry
i ta okoliczność miała być bodźcem do ogłoszenia konkursu
na nowy projekt dekoracji kościelnej, przy czym spodziewano
się podobno, że wraz ze skromniejszym honorarium młodszych
i mniej znanych artys tów, sprawa mozaiki da się załatwić tańszym
kosztem” (F r y c z, Arcybiskup Teodorowicz, s. 87).
Na podstawie listu Antoniego Procajłowicza do arcybiskupa
można przypuszczać, że konkurs poprzedziły osobiste rozmowy
ks. Teodorowicza z kandydatami, przy czym najwyraźniej sugerowano,
że wybór artysty może zostać dokonany bez uciekania
się do procedury konkursowej. Procajłowicz pisał: „W tych dniach
mam być we Lwowie u Excelencyi, a ponieważ niewiem, czy zapadła
już jaka uchwała w sprawie zdobienia katedry, czy będzie
konkurs, czy ja sam mam na razie wykonać projekty zdobienia
ścian katedry, dlatego też ośmielam się prosić Excelencyę o zawiadomienie
mię, czy przyjazd mój jest teraz konieczny, czy nie”
(A. Procajłowicz do ks. Teodorowicza, Rudawa, 12 X 1909; ZNiO,
„Korespondencja abpa Teodorowicza z lat 1872–1938. Litery
N–R”, rkps Ossol., sygn. 15695/II, k. 309).
309 F r y c z, Arcybiskup Teodorowicz, s. 84–85. Na temat
udziału Karola Frycza w konkursie pisze L. K u c h t ó w n a,
Karol Frycz, Warszawa 2004, s. 128–129 (za zwrócenie uwagi na tę
pozycję dziękuję Irenie Buchenfeld-Kamińskiej). Nie ma powodu,
by wątpić, że podobny warunek musiał był postawić arcybiskup
już wobec Mehoffera, gdy zapraszał go do wykonania projektu
dekoracji katedry w roku 1906.
Zachowała się odpowiedź Jana Bukowskiego na propozycję
wzięcia udziału w konkursie: „W odpowiedzi na Jego [ks. Teodorowicza]
łaskawy list składam gorące podziękowanie za wielce
za szczytne wezwanie mnie do konkursu na projekt dekoracji
w mozajce katedry ormiańskiej i najuprzejmiej donoszę, że z wielką
chęcią do tej pracy przystąpię” (list J. Bukowskiego do ks. Teodorowicza
(s.a.), ZNiO, „Korespondencja abpa Teodorowicza z lat
1872–1938. Litery A–B”, rkps Ossol., 15691/II, k. 511). Bukowski
przesłał cztery kartony z projektami. W komentarzu do nich pisał
m.in. „Rysunek prezbiterjum proszę najuprzejmiej tak nastawić,
aby złoto splotów otaczających figurę Pana Jezusa nie świeciło –
dla właściwego wrażenia”. Przewidywał, że do wykonania dekoracji
potrzeba będzie sporządzić około 56 większych i 30 mniejszych
kartonów, a ich koszt wyceniał na 18–20 tys. koron (Bukowski do
ks. Teodorowicza, 28 IV 1910; ЦДІА, ф. 475, оп. 1, спр. 610, k. 16).
310 „Architekt”, t. 11, 1910, z. 5 (maj), s. 86. W świetle tego
komunikatu nie do końca ścisła wydaje się informacja z noty
biograficznej Frycza w SAP, gdzie można przeczytać, że artysta
w roku 1910 otrzymał pierwszą nagrodę „za projekt mozaiki
do katedry ormiańskiej we Lwowie (nie zrealizowany)” (Frycz
Karol [w:] SAP, t. 2, s. 253). Istotnie, to jego projekt wybrano do
realizacji, ale już poza konkursem, chyba więc nie mogło być
też mowy o żadnej nagrodzie. O konkursie wspomina też
Zeń c z a k, Dekoracja…, s. 222. Projekty konkursowe Bukowskiego
i Maszkowskiego pokazano (wraz ze znanym projektem
Mehoffera) na wystawie sztuki kościelnej w Krakowie
w roku 1911: Pierwsza wystawa współczesnej polskiej sztuki kościelnej
im. Piotra Skargi w Krakowie, TPSP, Kraków 1911, s. 38,
nr kat. 62: Jan Bukowski, „Projekt dekoracyi mozaiką katedry
ormiańskiej we Lwowie”; s. 45, Karol Zyndram Maszkowski:
nr kat. 132, „Projekt dekoracyi kopuły katedry ormiańskiej we
Lwowie, akwarela” oraz nry kat. 135–136: „Projekt dekoracyi
katedry ormiańskiej we Lwowie, akwarela I–II”; s. 46, nr kat.
147: Józef Mehoffer, „Polichromia katedry ormiańskiej we
Lwowie”. W recenzji z tej wystawy pisano, że Karol Maszkowski
„dał przepiękny, na wzorach raweńskich oparty projekt
polichromii do restaurującej się właśnie katedry ormiańskiej
we Lwowie” (udział artysty w konkursie – określając projektowaną
dekorację jako mozaikową – wzmiankuje także W. W y -
g a n o w s k a, Maszkowski Karol [w:] SAP, t. 5, s. 412). We
wspomnianej recenzji wymienia się też projekty Bukowskiego
(ale nie ma mowy o projektach lwowskich) oraz Frycza (Wystawa
sztuki kościelnej w Krakowie, Tyg. Il., 1911, nr 51 [23 XII],
s. 1024). Odrzucone podów czas projekty Bukowski wystawiał
jeszcze znacznie później, m.in. w roku 1931 na Wystawie polskiej
sztuki religijnej w Katowicach (por. O polskiej sztuce religijnej,
red. J. L a n g m a n, Katowice 1932, s. 203).
311 Wszystkie najprawdopodobniej pozostały we Lwowie,
bo artysta skarżył się, że mimo wcześniejszych zapewnień
arcybis kupa o możliwości wypożyczania projektów na wystawy,
ani razu mu się to nie udało i po wyjeździe ze Lwowa już więcej
ich nie zobaczył.
312 Por. Świadectwa wykonanych polichromji przez prof. Antoniego
Procajłowicza [album fotografii i dokumentów, s.l., s.a.],
Oddz. Zbiorów Graficznych BJ, sygn. 723 IV albumy, k. 24: „Projekt
mozajki dla katedry ormiańskiej we Lwowie” (wiadomość
o tym źródle zawdzięczam p. Danucie Czapczyńskiej-Kleszczyńskiej
oraz p. Ryszardowi Piechowiakowi). Na temat artysty,
zob.: R. B i e r n a c k a , Procajłowicz Antoni [w:] PSB, t. 28,
s. 466–468, oraz A. W i e r z b i c k a, Procajłowicz Antoni Stanisław
[w:] SAP, t. 8, s. 21–27 (projekt wspomniany na s. 24).
313 J. Rokoszny, Z dziedziny sztuki kościelnej. Karol Frycz,
Warszawa 1913, s. 15. – Za uprzejme i bezinteresowne przysłanie
kserokopii tej rzadkiej broszury ze zbiorów Biblioteki Wojewódzkiej
im. H. Łopacińskiego w Lublinie winna jestem wdzięczność
Pani Ewie Hadrian z Działu Informacji i Promocji wspomnianej
placówki.
314 Godna zacytowania jest przytoczona przez Frycza anegdota
związana z „farsowym konkursem wykazującym nie byle
jakie poczucie humoru i pomysłowości u inicjatora, a sporo
naiwnej łatwowierności u palących się do zbożnej pracy aspirantów.
Sedno sprawy sprecyzował jednym słowem prof. Bołoz-Antoniewicz,
kiedy go zagadnąłem na wyjezdnym ze Lwowa:
– Panie Profesorze, proszę mi powiedzieć, co to za kabała z tą
katedrą ormiańską
Impulsywny w sposobie bycia, obdarzony żywym temperamentem,
wybuchnął jak bomba naładowana świętym oburzeniem,
nie bardzo jednak przekonywającym:
– Kabała! Kabała! – zaperzył się profesor. – Jak można
się tak wyrażać! Arcybiskup jest po prostu Ormianinem. No,
ja także jestem Ormianinem, ale ja nie jestem arcybiskupem”
(F r y c z, Arcybiskup Teodorowicz, s. 91–92).
315 F r y c z, Arcybiskup Teodorowicz, s. 89.
316 Ibidem, s. 90.
317 Ibidem, s. 91.
318 Ibidem, s. 92.
319 Mehoffer do ks. Teodorowicza, 20 XI 1910, M e h o f f e -
r o w a, „Rozwój myśli…”, t. II, s. (405) 401–(406) 402. Powyższy
tekst nie podaje, oczywiście, ostatecznego brzmienia umowy.
Ustalenia czynione w kolejnych listach były do niej dodawane
jako aneksy jeszcze przez wiele miesięcy. Fakt przekazania
arcybis kupowi projektu, na którym mu tak bardzo zależało, był
bardzo ważny. Ks. Teodorowicz potrzebował szkicu, by móc go
pokazywać potencjalnym donatorom i w ten sposób próbować
pozyskiwać fundusze na wykonanie mozaik: „Jeszcze à propos
szkicu. Pan Profesor chce mi go dać dopiero po skończeniu roboty,
tymczasem dla mnie jest to warunek sine qua non, abym
miał szkic jak najprędzej, potrzebuję go bowiem koniecznie, co
339