1PZ2a7xaD

zamierza rzucić kamień w stronę młodzieńca stojącego
po drugiej stronie krzyża [il. 180, 182]. Ten fragment
kompozy cji jest rodzajem autocytatu: został zaadaptowany
z wcześ niejszego obrazu artysty o tym samym temacie
[il. 181].
Inskrypcje w górnych narożnikach kompozycji można
odczytać jako „niemy dialog” pomiędzy Ukrzyżowanym
a Jego wyznawcami. Po lewej stronie widnieją słowa
Chrystusa, przepowiadającego swój triumf i wywyższenie
na krzy żu [il. 183 a]: A JA GDY | NAD ZIEMIą | ZAWISNę
| WSZYSTKICH | DO SIEBIE | POCIąGNę. | śW. JAN XII 32
(J 12, 32). Święci zdają się odpowiadać słowami św. Pawła,
zawartymi w inskrypcji po prawej, jakby tłumacząc w ten
sposób swoją wytrwałość i poświęcenie w nieugiętym
trwaniu w wierze [il. 183 b]: A MY GłOSIMY | CHRYSTUSA
| UKRZYżOWANEGO | ZGORSZENIE DLA żYDÓW | A SZALEń-
STWO DLA GREKÓW | LECZ DLA WEZWANYCH | TAK żYDÓW
JAK I GREKÓW | CHRYSTUSA MOC BOżą | I MąDROść BOżą
| KOR 1 I 23 24 (1 Kor 1, 23–24) 71 .
Na skraju proscenium, a właściwie na przylegającym
do niego prostopadłościennym fragmencie architektonicz
nym (może rodzaju tumby, steli albo kawałku ołtarza)
z li cem ozdobionym reliefem, najpewniej starożytnym,
sie dzi – pra wą stopę wspierając na krawędzi obrazu –
setnik rzymski 72 . Obok Marii i św. Jana to kolejna postać
tradycyjnie towarzysząca historycznie pojętym przedstawieniom
Ukrzyżowania [il. 184–185] 73 . Ukazując go w ten
spo sób, na granicy dwóch światów – tego namalowane -
go, nieuchwytnego, oraz rzeczywistego, dotykalnego otoczenia
widza we wnętrzu kościoła – Rosen uczynił go
elementem łączącym oba. Postać setnika, zamyślonego,
a jednocześnie wpatrzonego upar tym spojrzeniem wprost
w stojącego przed obrazem obserwatora, nieuchronnie
angażuje emocjonalnie tego ostatniego w przedstawione
na obrazie wydarzenie 74 . Setnik zaciera granicę pomiędzy
dwiema rzeczywistościami, tworząc niezdefiniowany obszar
„na krawędzi” (liminal space) 75 . Iluzję tego połączenia
obrazu z wnętrzem kościoła uwiarygodniają dodatkowo
ukazane tam stosunki przestrzenne, doskonale – wy -
da wa łoby się – odpowiadające prze strzennemu ukształ -
to waniu transeptu czy generalnie strefy podkopułowej
prezbiterium: figury stojące poza proscenium, na niższym
poziomie (zarówno za, jak i przed podwyższeniem), choć
tego nie widać, muszą się znajdować na wysokości posadzki
ka tedry, zupełnie jak oglądający malowidło widzowie.
Tyl ko najważniejsze dramatis per sonæ zostały
wyróżnione umieszczeniem na „scenie”. Wierni modlący
się w katedrze stanowili więc niejako grupę „świad ków”,
analogiczną do tej, widocznej po drugiej stronie, poza
podwyższeniem; otrzymywali w ten sposób wyraźną
wska zówkę, że i oni powołani są do świętości, do pójścia
180. Ukamienowanie św. Szczepana
(fragment Ukrzyżowania)
181. Jan Henryk Rosen, Męczeństwo
św. Szczepana (fragment il. 113)
182. Tłum kamienujący św. Szczepana
(fragment Ukrzyżowania)
za przykładem ukazanych na obrazie postaci. Tym samym
mogli dołączyć się do wyznania św. Pawła w inskrypcji
nad obrazem.
Oryginalność kompozycji – zarówno ikonograficzną,
jak i formalną – dostrzegali i doskonale rozumieli współcześni
krytycy:
180
181
198