1PZ2a7xaD

235. a) Kat
w L’ Apparition
Gustave’ a Moreau;
– b) Anioł w obrazie
Św. Jan po ścięciu
(il. 118)
235 a 235 b
A od czasu opublikowania Na wspak Huysmansa (1884)
nie ma mowy, by wspominając o tych dwóch obrazach
Moreau nie przytaczano zmysłowego opisu dekadenc -
kich arcydzieł, zamieszczonego przez francuskiego pisarza
w je go skandalizującej powieści 249 .
Można wręcz odnieść wrażenie (i zaryzykować hipotezę),
że Rosen chciał stworzyć obraz o podobnej tematyce
jak ta, która natchnęła Moreau, że usiłował dorównać
jego arcydziełom w przepychu, atmosferze niesamowitoś
ci i tajemniczości. Można też dalej spekulować, że
wyuzdany przepych pałacu Heroda w połączeniu z opisem
somnambulicznego tańca wyzywającej Salome nie
odpowiadał religijnemu z ducha artyście, nie mówiąc
już o nieprzystawalności obrazów Moreau do wnętrza
kościelnego. Być może Rosen postanowił więc rozwinąć
inny wątek tego samego wydarzenia – ten najbardziej religijny,
czyli śmierć św. Jana – i potrafił go znakomicie oddać
w podobnej do Moreau estetyce, nadając mu zarazem
diametralnie inny wydźwięk: zamiast obrazu emanującego
erotyzmem i atmosferą dekadencji, stworzył niezwykle
pociągającą wizję świętości, niepozbawioną przy
tym wszystkich zasadniczych cech formalnych kompozycji
francuskiego symbolisty – tak, że Władysław Kozicki
mógł napisać o obrazie Rosena: „Piękne, natchnione głowy
aniołów, otoczone wichurą jasnych włosów, podnoszą
urok mistycznej poezji tego malowidła, w którem najsilniej
zaznacza się u Rosena hieratyzm orjentalny i zbliżenie
się do sztuki Gustawa Moreau, zwłaszcza do jego
wizyjnego obrazu »Salome«” 250 . Jednym słowem, polski
ar tysta zamienił dekadencki w wymowie mistycyzm obra
zu Moreau na żarliwy mistycyzm religijny swojego malowidła
w katedrze. Znając dzieje zwłaszcza francuskiej
sztuki ostatnich dziesięcioleci wieku XIX, można by taki
zabieg uznać wręcz za naturalny. Wśród panujących
podówczas prądów mistycznych (do których podsycenia
przyczyniły się też niemało Na wspak, a potem Là-Bas
Huysmansa), granica między religią a bałwochwalstwem
czy herezją była bowiem bardzo płynna – jak tego dowodzą
choćby poczynania okultystycznego stowarzyszenia
„Rose + Croix”, którego członkowie równocześnie czerpali
natchnienie ze sztuki „beurończyków”, będącej przecież
sublimacją mistycyzmu – ale katolickiego. Podobną
zresztą drogę przeszedł sam Huysmans – od dekadentyzmu
i praktyk okultystycznych do zachwytu mistyką
252