1PZ2a7xaD

nie znajdują słów uznania dla dzieła Rosena, dzieląc entuzjazm
ten z opinją publiki, zwiedzającej katedrę setkami,
zwiększającemi się stale z miesiąca na miesiąc. Fachowi
znawcy „pokątnie” raczą nie podzielać tych uznań, ale oficjalnie
wstrzymują się od wypowiadania swej opinji –
zdawałoby się – po krywającej się ze stanowiskiem, zajmowanem
przez Kraków 439 .
Zastanawiające jest, że Janusz wspomniał o środowisku
krakowskim jako tym, które najbardziej krytycznie odniosło
się do malowideł Rosena. Istotnie, jak wspomniano,
trudno byłoby znaleźć niepochlebne opinie o dekoracji
katedry w samym Lwowie, w lokalnej prasie; podobnie
pozytywne są recenzje krytyków warszawskich. Natomiast
niejasne jest, kogo i jakie wypowiedzi mógł mieć na myśli
Janusz, pisząc o „trybunale krytyki artystycznej Krako -
wa” i „fachowych znawcach”. Władysław Kozicki (nie -
wąt p liwie „fachowiec”, historyk sztuki na Uniwersytecie
Jana Kazimierza we Lwowie) poświęcił malowidłom obszerną
i nadzwyczaj pochlebną rozprawę w roku 1931,
czyli już po ukończeniu całego zespołu, gdy z niewielkiego,
ale jednak pewnego dystansu można było ocenić dzieło
w całości (a jak wiadomo, omówienia publikowano już
od roku 1927, w czasie gdy malowidła jeszcze powstawały).
Co więcej, artykuł ten, choć napisany przez lwowskiego
historyka sztuki, ukazał się w „Sztukach Pięknych”,
wy dawanych właśnie w Krakowie 440 . Podzielone opinie
na temat katedralnych malowideł Janusz podsumował następująco:
„Vox populi, vox dei” – powiada przysłowie. Czy należy
i można je w danym przypadku respektować zwłaszcza,
że ów „głos ludu” staje bez zastrzeżeń po stronie mistrza
Je żeli dzieło sztuki przemawiać ma do masy, do ludu wierzącego
– uznanie to stwierdzałoby bezsprzecznie istotną
wartość jego, tem bardziej, że masą tą nie jest bądź co bądź
mało wybredny lud, lecz niemal wyłącznie t. zw. sfery inteligentne.
Jeśli zaś zadaniem jego jest zadowolenie tylko
gustów wyższych „dziesięciu tysięcy” – kto ma to autorytatywnie
stwierdzić
[…] Jeśli głos ludu pozostaje w błędzie – wdzięcznem
winno być zadaniem owych wyższych „dziesięciu tysięcy”
pouczenie maluczkich o tem, a nie krycie światła pod korcem
441 .
Janusz zastrzega, że w cytowanym artykule nie będzie
wyrażał własnych sądów na temat pracy Rosena; te jednak
łatwo odgadnąć, choćby z ironicznego tonu wypowiedzi,
odnoszących się do „gustów wyższych” osób krytykujących
malowidła. Ale tekst ten jest interesujący z innego jeszcze
względu. Autor zwrócił w nim uwagę na ogólne, ponadlokalne,
by nie powiedzieć, uniwersalne i wręcz precedensowe
znaczenie ustosunkowania się krytyków do dekoracji
malarskiej katedry ormiańskiej:
Jakkolwiek wypadnie owa fachowa ocena, wątpić nie można,
iż wywoła ona dyskusję, i to z pewnością nietylko we
Lwowie samym. […]
[…] Ocena […], względnie krytyka malowideł prof.
Rosena, to nie rzecz lokalnego tylko zainteresowania –
w grę wchodzi taka moc zasadniczych problemów i kwestyj,
że mówić można o ogólnem znaczeniu sprawy, zajmującej
zarówno plastyków, jak i konserwatorów, zarówno
prak tyków jak i teoretyków. Dyskusja ustalić ma po
czyjej stronie racja i o ile w przyszłości w warunkach podobnych
stosować można rzeczy i metody, zastosowane
przez prof. Rosena w przyozdobieniu takiego gmachu zabytkowego,
jakim jest wspaniała katedra Ormian polskich.
[…] Wyniku zaś dyskusji nie próbowałbym nawet przewidywać.
Dla dobra sprawy życzyć jej sobie tylko należy 442 .
Problemów przy restauracji, rozbudowie i nowej dekoracji
katedry ormiańskiej było – jak wiadomo – wiele i nie
pojawiły się one dopiero wraz z wykonaniem malowideł
Rosena, lecz zwrócono na nie uwagę na samym początku
prac restauracyjnych. Dotyczyły jednak głównie spraw
konserwatorskich i zostały rozwiązane metodą faktów dokonanych,
właściwie tylko mocą decyzji ks. Teodorowicza.
W tym miejscu chodzi zaś raczej o pominięcie kwestii
konserwatorskich, czy nawet problemu przystawalności
nowej dekoracji albo jej zgodności ze sztuką ormiańską,
i zastanowienie się nad zagadnieniem poruszonym we
wcześniejszej części artykułu Janusza, odnoszącym się do
– pojętych autonomicznie w stosunku do spraw konserwatorskich
i rearmenizacji katedry – malowideł Rosena,
a mianowicie: jak należy je oceniać z punktu widzenia
współ czesnej im sztuki religijnej czy kościelnej. Czy są realizacją,
która – pod względem zarówno artystycznym, jak
i ideowym (wymagania kultu i liturgii) – spełnia wiązane
z nią oczekiwania; czy są godne pochwały i posiadają
charakter polecany do naśladowania w innych wnętrzach
kościelnych, czy też była to tylko kolejna nieudana próba
odnowienia sztuki religijnej, zmienienia albo też uwspółcześnienia
XIX-wiecznego, matejkowskiego modelu kościelnych
malowideł ściennych Janusz miał nadzieję, że
odpowiedź na te pytania (i pewnie wiele jeszcze innych,
pokrewnych) da publiczna dyskusja wokół Rosenowskiej
dekoracji. O ile wiadomo, nigdy do niej nie doszło.
W nawiązaniu do rearmenizacji katedry nasuwa się
pytanie o udział malowideł Rosena w tym procesie. Zamykając
ten problem w tym miejscu, trzeba stwierdzić
i podkreślić, że dekorację malarską świątyni należy uznać
308