1PZ2a7xaD

Współcześni
o malowidłach
Rosena
w katedrze
Aspekt religijny i liturgiczny
Zaprezentowana powyżej, skomplikowana ikonografia malowideł
w katedrze ormiańskiej raczej nie była znana współczesnym,
a na pewno nie orientowano się w niej w pełni.
Wynikało to, jak można przypuszczać, przede wszystkim
z niewielkiego zainteresowania widzów zagłębianiem się
w znaczenie poszczególnych scen. Świadczą o tym poniekąd
opisy (a raczej zdawkowo potraktowane tytuły) malowideł,
podane w przewodniku ks. Kajetanowicza: te krótkie
informacje w zupełności zaspokajały ciekawość oglądających,
których – bardziej niż treść przedstawień – zajmowała
wspaniała faktura i kolorystyka malowideł oraz widniejące
na nich portrety współczesnych im postaci. Wolno jednak
żywić przekonanie, że opisana tu egzegeza iko no graficzna
nie jest powstałą ex post nadinterpretacją badacza, a złożony,
symboliczny program malowideł był zamie rzo ny
i głęboko przemyślany przez ich autora. I choć może poza
Rosenem niewielu było ludzi, którzy ten wysiłek potrafili
ogarnąć i docenić, to taka postawa malarza znajduje potwierdzenie
w jego formacji intelektualnej i rozumieniu
posłannictwa sztuki kościelnej, w nawiązaniu do przedstawionych
wcześniej jego fascynacji pisarstwem Huysmansa
i Mâle’ a, czy generalnie – średniowieczem. Zestawione wyżej,
zastosowane przez Rosena w malowidłach cytaty ze
sztu ki średniowiecznej nie były powierzchownymi, „estetycznymi”
dodatkami, lecz niezbędną częścią dzieła, która
(w ogromnej większości przypadków) współtworzyła ideową
wymowę obrazów. Dobrym przykładem potwierdzającym
to przekonanie jest, jak sądzę, opisany wyżej erfurcki
świecznik Wolframa, ukazany w sce nie Zwiastowania.
Specyfika definicji sztuki religijnej nie pozwala na jej
doświadczalne sprawdzenie poprzez konfrontację ze zrealizowanym
dziełem. Opisywane zjawisko wkracza w sferę
su biektywnych ocen i niesprawdzalnych sądów. Krytycy
jednak byli przeważnie bardzo życzliwi dla artysty i choć
ich recenzje najczęściej sprowadzały się do oceny walorów
malarskich zespołu, tkwiła w nich też chyba niedopowiedziana,
a może nie do końca uświadomiona, pochwała liturgicznych
zalet malowideł. Tak też można interpre to wać
następujący fragment artykułu Jana Parandowskiego:
Praca, którą dokonywa Rosen w ustronnej katedrze ormiańskiej,
zwraca nań coraz większą uwagę. W godzinach
rannych widać tam ludzi, którzy zachodzą, aby spojrzeć
na jego obrazy. Ci ludzie po tygodniu znowu wracają. Czy
odczuliby tę samą potrzebę powrotu na jakiejkolwiek
współczesnej wystawie malarskiej Wątpię. Te wszystkie
„akty”, „martwe natury” z przerażającą ilością jabłek, butelek
i szkla nek, te kwiatki i drzewka […] – są właściwie
gnębiącym objawem niemocy. Rosen, oddzielony od nich
murami kościoła i puklerzem swej szczerej wiary, odnajduje
drogę do naszych serc głosem swojego natchnienia
i tym głębokim ludzkim liryzmem, który zaspokaja potrzebę
wielkiego patosu w naszych podupadłych duszach 432 .
Jednakże były też recenzje wyraźnie podkreślające liturgiczny
charakter malowideł Rosena i niedwuznacznie
wysoko oceniające ten właśnie ich aspekt 433 . Pisano, że:
W współczesnej sztuce polskiej – przepojonej indyferentyz
mem, przejawiającej obojętność dla zagadnień twór-
306