Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
sko odosobnione, gdyż o katedrze ormiańskiej, a zwłaszcza<br />
o problemie dodatku na apsydach pisał następująco:<br />
Czytamy i słyszymy, jakoby to dzieło sztuki ormiańskiej<br />
[zostało zbudowane] wedle wzoru z Ani. To naciąganie poglądu<br />
opiera się na apsydach niedawno wykonanych przy<br />
odtworzeniu szczegółów z Ani, których nikt przed tem nie<br />
widział we Lwowie. […] Przy katedrze ormiańskiej „z Ani”<br />
to [są] tylko apsydy nowoczesne przyczepione gwałtem,<br />
dla uwydatnienia kłamstwa, iż nie należą one do całości.<br />
Cały duch gotyku katedry Ormiańskiej niema nic zgoła<br />
wspólnego ze sztuką „w Ani” 84 .<br />
Dodanie ślepych arkad i ornamentalnych obramień<br />
okien apsyd było, jak wspomniano, jedną z pierwszych<br />
prac wykonanych w ramach odnowienia katedry (o ile nie<br />
zupełnie pierwszą), zanim jeszcze powstały całościowe plany<br />
i kosztorysy, a arcybiskup powołał komitet doradczy<br />
i poinformował o swoich zamiarach Grono Konserwa torów<br />
i Namiestnictwo we Lwowie oraz Centralną Komisję<br />
Konserwatorską w Wiedniu. Wszystko wskazuje więc na<br />
to, że ingerencja ta była niejako „prywatnym” pomysłem<br />
Bołoz Antoniewicza, któremu tylko przyklasnął dążący do<br />
zaakcentowania ormiańskości katedry arcybiskup.<br />
Jan Bołoz Antoniewicz, podobnie jak ks. Teodorowicz,<br />
był przekonany o spoczywającym na Ormianach<br />
lwowskich obowiązku zachowania, pielęgnowania i podkreślania<br />
ich odrębnej tożsamości i religii. Musiał też,<br />
obok wysokiej społecznie pozycji uczonego i profesora<br />
Uniwersytetu, cieszyć się znacznym poważaniem wśród<br />
samych Ormian, gdyż to jemu właśnie, w roku 1902, powierzono<br />
wygłoszenie uroczystej mowy na cześć nowo<br />
wybranego arcybiskupa. W swym toaście powitalnym<br />
Bołoz Antoniewicz, w odpowiedzi na zacytowany wcześniej<br />
list pasterski ks. Teodorowicza, skierował do nowego<br />
arcybiskupa między innymi takie słowa:<br />
[…] obok odpowiedzialnego stanowiska najwyższego<br />
dusz pa s te rza ormiańsko-Katolickiej dyecezyi arcy bis kupiej<br />
Lwow skiej […] spadł na Ciebie, Najczcigodniejszy<br />
księże Arcybiskupie, obowiązek niełatwy: krzewić i krzepić<br />
przy wiązanie do obrządku, nauczyć wnikać w jego<br />
indywidual nie rasowo-narodową cechę, obudzić znajomość,<br />
zrozumie nie, cześć dla naszej prze szłości, ożywić<br />
świeżym duchem formę, będącą w oczach wielu a wielu<br />
czczą, a więc zbędną formalistyką, uprzystępnić dla Twoich<br />
dyecezyan zrozumienie tego obrządku, otworzyć nam<br />
karty naszej przeszłości 85 .<br />
W tym samym przemówieniu Antoniewicz wymienił<br />
n a zwiska archeologów i historyków sztuki, autorów publi<br />
ka cji o Armenii, których prace, przeważnie opatrzone<br />
ilu s tracjami prezentującymi katedrę w Ani i inne zabytki<br />
tego miasta, zapewne pomogły mu w pro jektowaniu dekoracji<br />
apsyd 86 . Wspomniał o Carlu Schnaase (nie wątp liwie<br />
mając na myśli jego Geschichte der bildenden Künste,<br />
w której to publikacji niemiecki uczony poświęcił wiele<br />
miejsca sztuce ormiańskiej 87 ); Charles’ u Texier, francuskim<br />
archeolo gu i architekcie, który w roku 1839 zwiedził<br />
Armenię, po czym opublikował dwutomową Description<br />
de l’ Arménie, la Pèrse et la Mésopotamie (Paris 1842–1852),<br />
zawierającą dziesięć wielkoformatowych rycin przedstawiających<br />
zabytki Ani (m.in. także tamtejszą katedrę; il.<br />
24 a–c) 88 ; oraz o Friedrichu Sarre, berlińskim orientaliście.<br />
Historiografia badań nad architekturą<br />
ormiańską w wieku XIX<br />
O publikacje na temat Armenii, a w szczególności o Ani,<br />
nie było w wieku XIX trudno. Kraj ten został „od kryty”<br />
przez – głównie brytyjskich i francuskich – pod róż ników<br />
już na początku tego stulecia, na fali romantyczne go zainteresowania<br />
krainą dziką, nieznaną, o dramatycznej historii<br />
89 i – jak w przypadku Ani – miastem opuszczonym,<br />
pełnym malowniczych ruin o średniowiecznym rodo -<br />
wo dzie; legendarnym miastem „tysiąca i jednego koś ciołów”<br />
90 . Dla podróżników dodatkowym „walorem” była<br />
niejasna sytuacja polityczna regionu, wydzieranego sobie<br />
podówczas w wojnach przez Turcję i Rosję, oraz obecność<br />
Kurdów nastawionych niezbyt życzliwie do turystów,<br />
a co się z tym łączy – niebezpieczeństwo, jakie się<br />
wiązało z po dróżą. Chętnych jednak nie brakowało, a pokłosiem<br />
wy praw były relacje i zapiski, najczęściej ilustrowane<br />
rycinami bądź też (naturalnie dopiero pod koniec<br />
stulecia) fotografiami zabytków 91 . Przełomowe znaczenie<br />
miało opublikowanie w roku 1842 wspomnianej już bogato<br />
ilustrowanej pracy Texiera, Description de l’ Arménie,<br />
która obudziła na Zachodzie zainteresowanie architektu -<br />
rą Armenii. Podobne popularyzatorskie znaczenie miało<br />
dwutomowe dzieło Les Ruines d’ Ani, autorstwa Marie-<br />
-Félicité Brosseta, członka Cesarskiej Akademii Nauk,<br />
wydane w Petersburgu w roku 1860, zawierające bogaty<br />
zbiór rycin wykonanych na podstawie rysunków wcześniejszych<br />
podróżników [il. 25] 92 . Po nadto do „odkrycia”<br />
Armenii przez samych Ormian (mieszkających, jak na<br />
przykład lwowscy, od wielu pokoleń poza terenem historycznej<br />
ojczyzny) przyczyniły się publikacje wydawane<br />
w języku ormiańskim, m.in.: Podróż do Wielkiej Armenii<br />
Sargisa Dżalalianca (2 t., Tyflis 1842–1858) oraz Opis Wielkiej<br />
Armenii Gewonta Aliszana, mnicha mechitarzysty<br />
z San Lazzaro, wydany w Wenecji w roku 1855 93 .<br />
43
Change language