You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Przypisy – Część I<br />
s. 103–131) poświęca odnowieniu katedry cały rozdział, zatytułowany:<br />
„Problem rozszerzenia i restauracji kościoła”, gdzie rozwa<br />
żane są też teoretyczne podstawy decyzji podjętych w sprawie<br />
restauracji katedry (zob. też K a j e t a n o w i c z, Odnowienie…).<br />
Wiedeńskie „Mittheilungen…” (Jg. 4, 1905, Nr. 11 [listopad], s. 356)<br />
donosiły, na podstawie sprawozdania Zygmunta Hendla, że „[…]<br />
die armenische Kathedrale in Lemberg einer Restaurierung unterzogen<br />
werden soll, bei welcher jedem Teile dieses interes santen,<br />
aus verschiedenen Zeiten stammenden Gotteshauses s e i n ursprüng<br />
licher Charakter wiedergegeben werden soll”<br />
(podkr. J. W.). Ów „pierwotny charakter” był jednak rozmaicie<br />
interpretowany.<br />
156 D e t t l o f f 2006, s. 31.<br />
157 J. Z d r a d a, Piniński Leon Jan [w:] PSB, t. 26, s. 332–337.<br />
„Na pierwszym miejscu stawiał zawsze społeczną rolę sztuki […].<br />
Z tego też względu szczególne zainteresowanie Pinińskiego budziły<br />
zagadnienia konserwatorskie: w r. 1908 jako sprawozdawca<br />
komisji sejmowej walczył w Sejmie Galicyjskim o ustawę konserwatorską<br />
[…], położył zasługi dla organizacji opieki nad zabytkami<br />
w Galicji […]. Jako zasadę stawiał konserwację i był<br />
przeciw nikiem rekonstrukcji” (op. cit., s. 335–336). Piniński – poprzez<br />
matkę, Julię z Nikorowiczów – miał w sobie nieco krwi<br />
ormiańskiej. Niewykluczone, że także ten fakt miał wpływ na<br />
jego udział w posiedzeniach komitetu odnowienia katedry.<br />
158 L. P i n i ń ski, Referat […] w sprawach konserwatorskich<br />
[…], TK, t. 3, 1905, nr 31–40 (marzec–grudzień), s. 25.<br />
159 [C. G u r l i t t], O restaurowaniu, TK, t. 3, 1903, nr 8–10<br />
(maj–lipiec), s. 4.<br />
160 Na posiedzeniu Komitetu 18 VII 1906 roku Leon Piniński<br />
oświadczył: „Na ostatnim zebraniu zapadła […] uchwała, oświadczająca,<br />
że we wnętrzu katedry nie ma nic archeologicznej<br />
wartości. Ponieważ ja zupełnie innego jestem zdania, przeto cofam<br />
się i zrzekam się udziału w obradach Komitetu. Mógłbym<br />
najwyżej, gdyby mnie pytano, wypowiedzieć zdanie swoje co do<br />
jakichś szczegółów, urzędownie zaś niejako brać w Komitecie<br />
udziału nie mogę” (ЦДІА, ф. 475, оп. 1, спр. 609).<br />
161 ZNiO, „Korespondencja abpa Teodorowicza z lat 1872–<br />
1938 oraz listy różnych osób”, rkps Ossol., sygn. 15699/II,<br />
k. 1–4. Jest to szkic listu napisany ręką Teodorowicza, datowany<br />
w sierpniu 1905 w Marienbadzie, jednak bez określenia adre -<br />
sata. Na Leona Pinińskiego wskazuje używany w odniesieniu do<br />
adresata tytuł hrabiowski oraz wzmianka o jego publikacji nt.<br />
Wawelu (por. Aneks VI).<br />
162 Ibidem, k. 2. Piniński był osobą bardzo wpływową. W latach<br />
1898–1903 pełnił urząd namiestnika Galicji; od roku 1889<br />
był posłem do austriackiej Rady Państwa, a potem do Izby Panów<br />
(1903–1918). Uchodził za ultrakonserwatystę – przede<br />
wszystkim w poglądach politycznych – ale wydaje się, że podobne<br />
nastawienie miał także wobec odnowy zabytków. Zob.<br />
Zdrada,op. cit., s. 333–334.<br />
163 ZNiO, „Korespondencja…, op. cit., k. 3–4.<br />
164 L. Piniń ski, Piękno miast i zabytki przeszłości, Lwów–<br />
Warszawa [1912], s. 44–45 (opublikowany tu tekst został pierwotnie<br />
wygłoszony we Lwowie jesienią roku 1911); za zwrócenie<br />
mi uwagi na tę pozycję dziękuję drowi Andrzejowi Szczerskiemu.<br />
165 Joseph Helfert (1820–1910), prawnik, historyk i mąż stanu;<br />
konserwatysta; stanowisko przewodniczącego Komisji Central<br />
nej piastował od roku 1863 aż do śmierci. Położył zasługi na<br />
polu prawnej regulacji ochrony zabytków (por. Helfert Joseph<br />
Alex an der [w:] Österreichisches Biographisches Lexikon, 1815–1950,<br />
Bd. 2, Graz–Köln 1959, s. 256–257).<br />
166 TK, t. 3, 1906, nr 44–51 (maj–grudzień), s. 7 (por. Aneks II).<br />
167 Ibidem, s. 8.<br />
168 Ibidem.<br />
169 Ibidem.<br />
170 Ż y ł a,op. cit., s. 6–7, 122–126.<br />
171 K a j e t a n o w i c z, Odnowienie…, s. 16.<br />
172 Ibidem (podkr. J. W.). W przytoczonym fragmencie nie<br />
ma już mowy o swego rodzaju poprawności politycznej, która<br />
charakteryzowała inauguracyjną mowę arcybiskupa Teodorowicza<br />
z roku 1902, gdzie obrządek ormiańskokatolicki określany<br />
jest mianem „opatrznościowego” pośrednika i czynnika łago -<br />
dzą ce go animozje pomiędzy obrządkami łacińskim i greckokatolickim<br />
(zob. wyżej, przyp. 32).<br />
173 Zob. ks. B. Kumor, Organizacja terytorialna archidiecezji<br />
lwowskiej obrządku łacińskiego w l. 1900–1924 [w:] Błogosławiony<br />
Józef Bilczewski arcybiskup metropolita lwowski obrządku<br />
łacińskiego. Sesja naukowa na Uniwersytecie Jagiellońskim, Kraków,<br />
4–5 czerwca 2002, Kraków 2003 (= Studia do Dziejów Wydzia -<br />
łu Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, t. XVI, red. ks.<br />
J. W o ł c zań s k i), s. 91–92, oraz W. B a ł u s, Teoria i praktyka<br />
sztuki sakralnej w okresie pontyfikatu abp. Józefa Bilczewskiego [w:]<br />
ibidem, s. 60–61.<br />
174 T. Z. Bednarski, Mączyński Franciszek [w:] PSB, t. 20,<br />
s. 334–336. Autor przywołanej tu noty biograficznej nie wspomina<br />
o udziale Mączyńskiego w przebudowie katedry ormiańskiej.<br />
Również monografista twórczości architekta dość pobieżnie<br />
potraktował tę realizację – wszystko, co napisał na ten temat zamyka<br />
się w jednym akapicie (który przytaczam), niepozbawionym<br />
przy tym nieścisłości albo wręcz informacji błędnych:<br />
„[Mączyński] W katedrze ormiańskiej we Lwowie dokonał gruntownego<br />
remontu i przebudowy wnętrza, założył nowy strop,<br />
zaprojektował dekoracyjne ościeża wejścia i metalową bramkę,<br />
zrealizował projekt kruchty katedry i sąsiadującej z nią kamienicy,<br />
malowniczej i stylizowanej na gotycką, »odpowiednią« dla<br />
wiekowej świątyni. Być może to on zaprosił do współpracy przy<br />
wystroju Józefa Mehoffera, którego malowidła tam się znajdują”,<br />
R. S o l e w s k i, Franciszek Mączyński (1874–1947) krakowski architekt,<br />
Kraków 2005 (= AP, Prace Monograficzne, nr 421), s. 125<br />
oraz bibliografia na s. 174. Wypada dodać, że istniejące obecnie<br />
metalowe bramki (dwie) różnią się od tych widniejących na<br />
szkicach Mączyńskiego (por. MCK, Zb. Spec. 1); zaprojektowana<br />
przez Mączyńskiego kruchta ostatecznie nie została zrealizowana;<br />
ponadto w katedrze nie ma malowideł Mehoffera (są tam<br />
jedynie jego mozaiki); wiadomo też, że to nie Mączyński zapro -<br />
sił malarza do pracy przy katedrze: ks. Teodorowicz nawiązał<br />
kontakt z Mehofferem w lipcu 1906 roku, a sprawa rozbudowy<br />
ka tedry (czyli także udział w niej Mączyńskiego) mogła być rozważana<br />
dopiero po zakupie działki przy ul. Krakowskiej, czyli<br />
najwcześniej w roku 1908 (por. niżej, przyp. 234).<br />
175 Jednakże najwcześniejsze znane projekty szczegółowe<br />
Mą czyńskiego są datowane w Krakowie, w sierpniu 1908 roku<br />
(ЦДІА, ф. 475, оп. 1, спр. 609).<br />
176 Katedra ormiańska, TK, t. 3, 1908, nr 64–75 (styczeń–grudzień),<br />
s. 5.<br />
177 Loc. cit.<br />
178 Loc. cit. W posiedzeniu, oprócz wymienionych, uczestniczyli:<br />
ks. Teodorowicz, arch. Julius Deininger (delegat Komisji<br />
Centralnej z Wiednia), konserwatorzy: dr dr Władysław Abraham,<br />
Eugeniusz Barwiński, Aleksander Czołowski, Karol Hadaczek<br />
i ko respondent Grona, Jan Bołoz Antoniewicz.<br />
332
Change language