1PZ2a7xaD

zapro ponował tematykę malowideł, świadczyć może wykorzys
tanie przez artystę w wielu kompozycjach namalowanych
w katedrze jego wcześniejszych prac (m.in. także
tych ze wspomnianej warszawskiej wystawy). Jeden obraz
został niemal dosłownie i w całości powiększony do skali
monumentalnej; z innych artysta zapożyczył fragmenty
kompozycji albo jedynie tematy, które zrealizował na
ścianach już w innej, nowej redakcji 448 .
Arcybiskupowi najwyraźniej bardzo zależało na szybkim
zakończeniu trwającego od prawie dwóch dekad
remontu w katedrze: wszystko wskazuje na to, że Rosen
rozpoczął pracę we Lwowie zaledwie w ciągu miesiąca od
warszawskiego spotkania z ks. Teodorowiczem.
Echa warszawskiej wystawy Rosena
Wystawa Rosena w Zachęcie była wielkim sukcesem artys
ty, dla niektórych krytyków także „objawieniem”
nieprzeciętnego talentu nieznanego bliżej malarza, a równocześnie
ważnym wydarzeniem w świecie artystycznym
stolicy (a później także Lwowa 449 ), gdyż – co nieczęsto się
zdarza – entuzjazm fachowców podzielali też zwykli odbiorcy
sztuki, amatorzy. W recenzjach pisano, że Rosen
„prowadzi widza w czarowny świat świętych i legend”
oraz że „siłą […] za pośrednictwem której trafia on ła -
two do widza, jest legendarny urok, promieniejący z jego
kompozycji” 450 . Podkreślano, że: „Na tle powszechnej
w malarstwie dzisiejszem »szkicowości«, pobieżności technicznej,
faktura Rosena jest czemś wyjątkowem, jego sumienność
i pracowitość budzą wspomnienia o dawnej
odwiecznej sztuce i potęgują legendarny czar jego obrazów”
451 ; jednym słowem – „Coś z zaświatów, zadumy,
złudy ma w sobie sztuka J. H. Ro ze na [!]. Odczuwamy
powiew wielkiej tajemnicy życia i śmierci, z obrazów wieje
ku nam często spokój i ciepło, czasem szukanie prawdy
i dobra” 452 . W ten sposób, najbardziej bezpośrednio, oddziaływały
na widza kompozycje Rosena, i tak właśnie –
najprościej i zupełnie „naiwnie” – próbowano opisać
uczu cia, jakie wywoływały jego obrazy.
W pierwszej kolejności podkreślano głęboko religijny
charakter kompozycji: „Jan Rosen traktuje swoje malarstwo
religijne jako nietylko popis wzorowej techniki, lecz
jednocześnie jako posłannictwo duchowe. […] Malarstwo
jego jest celebralne, ma w sobie patos metafizyczny”;
„Z ob razów Rosena przemawia Prawda i noszą one stygmat
Boży. Przyczyną tego faktu nie jest to bynajmniej, że
wypowiadają one tematy religijne, lecz że bije z nich duch
religijności – przemawia przez nie ethos wieczności” 453 .
– „Sztuka Rosena jest bezsprzecznie na wskroś religijna.
Religijność Rosena jest w prawdzie nie wybuchowa, nie
żywiołowa, nosi wybitne cechy pracy, wysiłku myślowego,
jest jednakże do gruntu przekonywująca. […] pracowitość
faktury Rosena działa jak modlitwa, posiada jej
powagę i podniosłość!” 454 . Zwracano uwagę na drobiazgową,
miniatorską technikę artysty, która miała – również
ideowo – zbliżać go do tradycji „benedyktyńskiej”
pracy średniowiecznych malarzy-mnichów; podkreślano
pewien – znów postrzegany jako charakterystyczna cecha
sztuki wieków średnich – prymitywizm formy: „Prymitywizm
Rosena jest subtelnym hołdem jego zupełnie
współczesnej struktury duchowej dla konwencjonalizmu
średniowiecznego malarstwa. I dlatego taka ciekawa w swoich
przejawach twórczość jego wydaje takie piękne owoce”
455 . Z formy tej miała pochodzić ekspresja dzieł:
Artysta odczuł […], iż aby wyrazić to, co zamierzył, musi
brać formę najodpowiedniejszą, nie zaś „vice versa”, to
znaczy, iż nie zaczynał od formy, aby do niej przystosować
tematy. […] nieszczerość, sztuczność nie może dać tak
swobodnego lotu wyobraźni, nie może urodzić kompozycji
tak wymownych, tak dramatycznych, tak zaludnionych
świetnemi postaciami […]. Przy tem „iluminowaniu” tematów
wiecznie młodych i bogatych poruszyła się dusza
artysty, który wiedział, że iluminatorzy doprowadzili do
szczytu swój rodzaj sztuki, bo wierzyli, w swoje posłannictwo,
bo byli ilustratorami o tradycjach wielkich 456 .
Z przytoczonych wypowiedzi wyłania się obraz, w któ -
rym – mimo prób „sprowadzenia na ziemię” malarstwa
Rosena, „przygwożdżenia” go beznamiętnym określeniem
techniki malarskiej – nadal dominują kategorie idealistyczne,
a czasem wręcz metafizyczne czy transcendentne.
Tym bardziej może dziwić ostateczna, jakże „racjonalistyczna”
konkluzja tych rozważań, wspólna dla większości
recenzentów (zarówno tych warszawskich, jak i lwowskich,
po listopadowej wystawie Rosena w TPSP): „fenomen
Rosena” tkwi najwyraźniej w jego wielkiej kulturze
artystycznej, duchowej, oraz w wiedzy i głębokim przemyśleniu
podejmowanych tematów, a w końcu – w jego tradycjonalizmie:
Tradycjonalizm Rosena, szukanie kontaktu z przeszłością
sztuki kościelnej, z malarstwem średniowiecznem, jest
jednym z fragmentów wewnętrznej pracy malarza, zmierzającego
przez wprowadzenie form uświęconych, odwiecznych,
do podniesienia wyrazu i powagi kompozycji.
[…] Sumienność, miniaturowa drobiazgowość artysty
stanowi konieczne dopełnienie treści kompozycji, ich
najistotniejszego wyrazu. […] Przed jego obrazami przychodzą
na myśl owe rzeźby ze szczytów podobłocznych
katedr gotyckich, wykonane precyzyjnie, drobiazgowo
141