1PZ2a7xaD

25. Katedra w Ani,
rycina z M. F. B r o s s e t,
Les ruines d’Ani…
26. Katedra w Ani,
fotografia stereoskopowa
Ohannesa Kürkdżiana
(pl. 22)
25
26
Po roku 1878, kiedy Rosja przejęła kontrolę nad terytorium
historycznej Armenii i pojawiła się szansa na odbudowę
kraju, Ani obudziło wspomnienia niegdysiejszej
chwały możnego państwa Bagratydów, a dla Ormian stało
się symbolem i ideałem, którego legenda zaczęła się odradzać
w literaturze, muzyce i sztukach pięknych (przykładowo,
na pozostałościach świątyń Ani wzorowano się,
budując w Ar menii pod koniec wieku XIX nowe kościoły,
m.in. w Giumri 94 ). Ani było uosobieniem państwa ormiańskiego
w dążeniach niepodległościowych, gdyż powszechnie
uważano, że brak własnej państwowości jest
konsekwencją upadku królestwa Bagratydów i jego stolicy
w wieku XI 95 . Prawdopodobnie mniej więcej w tym
właśnie czasie uka zało się też interesujące wydawnictwo:
teka zawierająca 42 plansze z fotografiami zabytków Ani,
przeznaczonymi do oglądania za pomocą stereoskopu,
autorstwa ormiańskiego fotografa Ohannesa Kürkdżiana
(zaopatrzona w bro szurkę z opisami zdjęć) 96 . Wiele ujęć
przedstawia widoki ogólne oraz szczegóły architektoniczne
katedry w Ani [il. 26].
Ostatnią i najważniejszą publikację na temat Ani w interesującym
nas okresie wydał brytyjski podróżnik Henry
Lynch. Opis ruin miasta powstał w wyniku dwóch wizyt
Lyncha w Ani, w latach 1893–1894 i 1898 97 . Jest to najbardziej
wiarygodna i wartościowa relacja na temat pozostałości
miasta i jego zabytków przed zniszczeniami z okresu
I wojny światowej i przed ponownym panowaniem tureckim
na tych ziemiach 98 . W latach 1892–1917 (z przerwami)
badania archeologiczne i wykopaliska w Ani prowadziła
ekspedycja Cesarskiej Akademii Nauk pod kie runkiem
Nikołaja Marra 99 . Swego rodzaju podsumowaniem i zwieńczeniem
tego pierwszego okresu naukowych badań architektury
ormiańskiej była monumentalna publikacja Josefa
Strzygowskiego, wydana jednak już po zakończeniu I wojny
44