1PZ2a7xaD

Podobnie, prace wykonane w kościele zajmują marginalne
miejsce w dokonaniach innych artystów, jak Karol
Maszkowski, Witold Minkiewicz czy Jadwiga Horodyska
(zupełnie zapomniane są niezrealizowane projekty dekoracji
katedry, autorstwa Karola Frycza, Jana Bukowskiego
oraz Antoniego Procajłowicza). Natomiast prawie niezna -
ny w hi storii sztuki jest zespół malowideł Rosena oraz
sam artysta. Z tego też powodu – a przede wszystkim ze
względu na fakt, że nie jest możliwe pełne przedstawienie
wielowątkowego programu malowideł bez odniesień do
biografii artystycznej ich twórcy – stosunkowo dużo miejsca
zostanie poświęcone przybliżeniu osoby malarza.
Książka ma dwa zasadnicze wątki: dzieje katedry ormiań
skiej, w zakreślonych w tytule granicach chronologicz
nych, oraz sylwetkę artystyczną Jana Henryka Rosena.
Rozważania nad tymi dwoma zagadnieniami, w zamierzeniu
mające się spleść i dopełnić w momencie szczegółowego
omawiania katedralnych malowideł, okoliczności ich
po wstania oraz zawartych w nich treści, w sposób nieunikniony
przez pewien czas biegną równolegle, co może
wprowadzić poczucie dygresyjności i niekoherencji. Zastosowanie
takiego właśnie układu – przedstawienie obszernej
charakterystyki wykształcenia i źródeł sztuki malarza
w jednym zwartym bloku, mimo że w ten sposób zostaje
przerwany ciąg narracji dotyczącej katedry ormiańskiej –
wy dawało się jednak konieczne, pozwala to bowiem w części
traktującej o de koracji malarskiej kościoła ograniczyć
dygresje i ekskursy na temat życia artysty. Nagromadze -
nie takich elementów zagmatwałoby, i tak dość złożoną,
problematykę ikono grafii malowideł, przy której omawia -
niu zresztą nie obeszło się bez wprowadzenia (najczęściej
zasygnalizowanych już wcześniej) wątków pobocznych.
De cyzji tej towarzyszyło jednak przekonanie, że taka konstrukcja
nie tylko nie zaciemni analizy zespołu, ale wręcz
ułatwi i wzbogaci pełne zrozumienie jego wymowy.
Dychotomii trudno było uniknąć nie tylko w układzie,
ale też w warstwie merytorycznej studium, które próbuje
łą czyć podejście materiałowe (z szerokim uwzględnieniem
tek s tów źródłowych, przytoczonych w formie cy tatów oraz
w aneksach) z analityczno-problemowym. W przy padku
pro jektów Mączyńskiego i Mehoffera oraz pierw szego etapu
restauracji świątyni uzasadnieniem takiego potraktowania
tematu było niedostateczne, jak sądzę, opracowanie
i wykorzystanie faktografii tych zagadnień w istniejącej
literaturze przedmiotu. Jeśli chodzi o udział Mehoffera,
ko niecz ne było też sprostowanie nieścis łości, uogólniających
uproszczeń czy nawet błędów, mogących w konsekwencji
doprowadzić do fałszywych wniosków. Nie ma
natomiast potrzeby usprawiedliwiać szczegółowego opisu
dzieł Ro sena w katedrze albo też szerokiego potraktowania
jego biografii artystycznej: niniejsza książka jest
pierwszą próbą omówienia życia i wczesnej twórczości
malarza, w tym przede wszystkim jego malowideł w katedrze
ormiańskiej.
Takie ujęcie tytułowego zagadnienia zostało podyktowane
przekonaniem, że tylko rzeczowe przedstawienie
źródeł wyciąganych wniosków pozwoli na ich rzetelne
ugruntowanie. Obszernie zaprezentowana faktografia ma
umożliwić czytelnikowi indywidualne ustosunkowanie
się do przedstawionych tu zagadnień, otwiera pole do dyskusji
i dalszych badań.
* * *
Praca, która powstawała przez blisko dziesięć lat, musi
być w pewnym sensie „pracą zbiorową”. Pomysł bliższego
zainteresowania się malowidłami Rosena w katedrze ormiańskiej
pojawił się jeszcze w roku 1995 i pierwotnie
miał być tematem mojego magisterium. Na szczęście, dzięki
niezawodnej intuicji Promotora, Prof. Wojciecha Bałusa,
nim nie został. W kolejnych latach pojawiły się pewne przemyślenia,
które zmieniły mój pogląd na zebrany materiał
i znacznie poszerzyły pierwotnie założone ramy rozprawy
(obejmujące jedynie malowidła Rosena w katedrze).
Choć taki wybór pozbawił ją jednolitości i „szlachetnej
pro stoty”, w rezultacie pozwolił chyba lepiej zrozumieć poruszane
zagadnienia i dał ich pełniejszą analizę.
O mitycznych niemal malowidłach Rosena w zamknię
tej od dziesięcioleci katedrze opowiedzieli mi starsi koledzy,
Andrzej Betlej i Jakub Kotowicz, jeszcze w roku 1995,
podczas wspólnej wyprawy do Lwowa, w związku z przygotowywaniem
studenckiej kampanii inwentaryzacyjnej
dawnych kościołów kresowych. Moje zainteresowanie katedralnymi
malowidłami skrystalizowało się ostatecznie
w roku 1998, kiedy to, dzięki uprzejmej pomocy Prof. Jana
K. Ostrowskiego, dyrekcja Muzeum Narodowego we Lwowie
(podówczas użytkownik katedry) zezwoliła mi na wstęp
do zamkniętego dla zwiedzających kościoła – magazynu
zbiorów muzeum – i obejrzenie malowideł in situ (bez czego
trudno byłoby sobie wyobrazić jakiekolwiek dalsze badania).
Potem mogłam zawsze liczyć na zainteresowanie
moich Przyjaciół i Znajomych historyków sztuki, dociekliwie
dopytujących się o postępy badań i dzielących się ze
mną zasłyszanymi albo przeczytanymi wiadomościami na
temat Rosena lub katedry. Wiele ich cennych wskazówek
przysłużyło się książce, co każdorazowo starałam się odnotowywać
w przypisach.
Jurijowi Smirnowowi, autorowi pierwszej po II wojnie
światowej monografii katedry ormiańskiej, dziękuję za
ży czliwość i za niemającą sobie równych koleżeńską postawę,
która kazała mu podzielić się ze mną archiwalnymi
znaleziskami dotyczącymi katedry. O ich zdobyciu
16