1PZ2a7xaD

wiający się we wzroście zainteresowania wśród Ormian
przeszłoś cią własnej grupy etnicznej (jego efektem były
ba da nia na ukowe, wydawanie czasopism, np. „Posłańca
Św. Grze gorza” i „Gregorianów”, tworzenie specjalistycznych
bi bliotek, publikacje popularyzatorskie na temat
różnych as pek tów kul tury ormiańskiej itp.) 40 . W roku
1930 zawiązał się we Lwowie pod patronatem ks. Teodorowicza
Ar chi diece zjal ny Związek Ormian, którego podstawowym
ce lem było: „sku pienie Ormian i zachowanie
obrządku ormiańskiego” 41 .
Można więc przyjąć, że – choć remont budynku był
niezbędnie konieczny ze względu na jego stan techniczny
– renowacja i nowy wystrój katedry miały na celu przede
wszystkim jej rearmenizację, czyli przywrócenie (pierwotnego)
charakteru ormiańskiego, który uległ zatraceniu
wsku tek wielokrotnych przebudów i zmian wyposażenia
w duchu sztuki zachodniej, odpowiedniego raczej dla wnętrza
kościoła rzymskokatolickiego. Nieodzowne więc stały
się odwołania do dawnej sztuki ormiańskiej. Tymczasem
sztuka ta, z wyjątkiem może architektury i rękopisów iluminowanych,
nie wykształciła wyraźnie odrębnych cech,
które dałoby się jasno identyfikować jako ormiańskie 42 . Być
może podstawową przesłanką, która legła u podstaw „pomysłu”
ks. Teodorowicza na nowy wygląd katedry po jej
odnowieniu (tam, gdzie nie było wyraźnych wzorów
i prostych odniesień), było odwołanie się do Armenii jako
pierwszego kraju, który przyjął chrześcijaństwo jako religię
państwową 43 . Stąd też zarówno kształt architektoniczny,
jak i dekoracja elementów rozbudowy katedry zostały
utrzymane w stylu, który – przynajmniej na pierwszy rzut
oka – można ogólnie określić mianem wczesnochrześcijańskiego.
Równolegle musiało jednak istnieć swego rodzaju
archetypiczne przekonanie o egzotyczności i bogactwie
bliżej we Lwowie nieznanej sztuki ormiańskich praojców
z dalekiej Azji, które usprawiedliwiało sięganie do motywów
dekoracyjnych, postrzeganych jako „wschodnie”,
„mau retańskie” czy „arabskie”, ale niekoniecznie ormiańskich
– tym bardziej że i odkrywana podczas restauracji
(od około 1908 roku) pierwotna kamieniarka wywodziła
się przecież ze sztuki islamu.
Stan badań nad dziejami Ormian
lwowskich i znajomość sztuki ormiańskiej
we Lwowie około roku 1900
Około roku 1900 stan wiedzy na temat przeszłości ormiańskiej
diaspory we Lwowie oraz znajomość sztuki ormiańskiej
w Polsce były na poziomie zaledwie elementarnym.
Nadal najlepszym, jak się zdaje, źródłem do historii Ormian
były cenne, pionierskie, lecz na poły dyletanckie pra-
17. Jan Bołoz Antoniewicz,
mal. Jacek Malczewski, ok. 1903
ce dominikanina o. Sadoka Barącza, zwłaszcza jego Rys
dziejów ormiańskich (Tarnopol 1869). Trudno mówić też
o poważnym opracowaniu dziejów sztuki ormiańskiej
przed opublikowaniem cytowanej pracy Tadeusza Mańkow
skiego (Sztuka Ormian lwowskich, Kraków 1934 44 ).
Więk szość przyczynków i prób w tej dziedzinie (oprócz
roz prawy Mańkowskiego są to m.in. publikacje Bohdana
Janusza 45 ) pochodzi do piero z drugiej i trzeciej dekady XX
wieku 46 . Jedynie Władysław Łoziński wcześniej uwzględnił
wkład Ormian w sztukę Lwowa, głównie w zakresie rzemiosła
ar tystycznego, w swym trzytomowym dzie le Lwów
starożytny 47 . Wojsław Molè 48 , podsumowując w roku 1939
stan badań nad miniaturami bizantyńskimi i ormiańskimi
(zaznaczając przy tym, że badania nad miniatorstwem
stanowią ważne źródło poznania i innych dziedzin sztuki
49 ), wymienił kilkanaście odnoszących się do sztuki
ormiańskiej publikacji, wyłącznie autorów obcych, z których
je dynie trzy ukazały się przed rokiem 1910 50 .
Ważne miejsce w badaniach nad sztuką i dziejami Ormian
we Lwowie, szczególnie w odniesieniu do renowacji
katedry ormiańskiej, zajmuje Jan Bołoz Antoniewicz [il. 17],
Ormianin z urodzenia, pierwszy profesor historii sztuki na
Uniwersytecie Lwowskim (od roku 1893) 51 . Lektura spisu
publikowanych dzieł tego uczonego sugeruje, że sztuka
ormiańska stanowiła margines jego zainteresowań naukowych,
gdyż pozostawił na ten temat zaledwie kilka publikacji,
i to o charakterze przyczynkarskim. Jednak jego
aktywność w cia łach doradczych oraz zainteresowanie
odnowieniem katedry od samego początku tego przedsięwzięcia
(nie wiadomo, czy na zaproszenie ks. Teodorowicza,
czy też z własnej inicjatywy 52 ), a także wiadomości zawarte
w „Sprawozdaniach Komisji do Badania Historii Sztuki
w Polsce”, każą uznać, że Bołoz Antoniewicz żywotnie
interesował się sztuką ormiańską i zapewne tylko brak
36