1PZ2a7xaD

Przypisy – Część III
dopiero będzie mógł sprostać swemu zadaniu, gdy będzie rozpatrywał
oba żywioły pod jednym kątem widzenia – a więc pod
kątem widzenia przeszłości”.
150 Zieliń ski, Hellenizm…, s. 14.
151 Zob. wyżej, s. 203, 206.
152 W tym duchu interpretuje treść witrażu M a ł kiewiczówna
(op. cit., s. 59), przywołując też pisma ks. Teodorowicza,
w których autor podejmuje rozważania nad tym wydarzeniem
z działalności św. Pawła (kazanie na Areopagu).
153 Zieliń ski, Hellenizm..., s. 14.
154 T. Zieliń ski, Rzym i jego religja. Studjum z cyklu:
Współzawodnicy chrześcijaństwa, Zamość 1920, s. 109.
155 Ibidem, s. 99.
156 Ibidem.
157 Ibidem, s. 102–103.
158 Ibidem, s. 106.
159 Ibidem, s. 109–110 (podkr. oryginalne).
160 Ibidem, s. 116.
161 Większość scen na ścianie południowej (z wyjątkiem przedstawień
znajdujących się poniżej okien) jest przy świetle dziennym
praktycznie niewidoczna, a to wskutek mocnego, południowego
oświetlenia słonecznego, które malowidła położone wokół okna
pozostawia w zupełnym cieniu. Słońce nie osiąga nigdy takiej pozycji,
by przez okna w naprzeciwległej ścianie (północnej) oświetlić
malowidła na ścianie południowej. Tym zjawiskiem należy
wytłumaczyć fakt, że sceny w wyższych partiach tej ściany były
rzadko opisywane (wymieniano – zapewne za tekstem przewodnika
– jedynie ich tytuły) oraz że nie znalazły się na fotografiach
Lud wika Wieleżyńskiego z roku 1930, które poza tym uwzględniają
prawie wszystkie malowidła; nie pozwalała na to, zapewne,
ówczesna technika fotograficzna.
162 Verkündigung an Maria [w:] Lexikon christlicher Kunst,
hrsg. von J. S e i b e r t, Freiburg–Basel–Wien 1980, s. 324.
163 Podobny zabieg zastosował w swoim Zwiastowaniu (ok.
1437, Waszyngton, National Gallery of Art) Jan van Eyck: znaki
zodiaku widnieją na płytach posadzki kościoła, w którym rozgrywa
się scena. Znak Barana pod stopami Gabriela odnosi się
właśnie do umiejscowienia święta Zwiastowania w kalendarzu
liturgicznym (zob. Tierkreis [w:] H. S a c h s, E. B a d s t ü b n e r,
H. N e u m a n n, Christliche Ikonographie in Stichworten, München–Berlin
1998, s. 344).
164 Geburt Christi [w:] Lexikon…, s. 126.
165 Verkündigung an Maria [w:] Lexikon…, s. 325.
166 Zob. wyżej, przyp. 103 w cz. II, il. 126. Tkanina z figuralnymi
przedstawieniami, uzupełniającymi główny wątek, znajduje
sie również w tle Ostatniej nocy św. Hilarego [il. 115].
Opis Zwiastowania z „Wieku Nowego” („Kronika Ilustrowana
Wieku Nowego. Dodatek tygodniowy”, 23 X 1927, s. III; nota
bene, obraz został tu błędnie określony mianem „witrażu”) brzmi
następująco: „[…] Madonna w przedsionku na tle starego arrasa,
w głębi wizja drogi krzyżowej, a za nią widok Jeruzalem”. Władysław
K o z i c k i (Malowidła ścienne…, s. 450) pisał: „Za Madonną
w tyle gobelin z przedstawieniem Adoracji Dzieciątka”;
podobnie określał tkaninę w tle Jan Parandowski: „Za Najświętszą
Panną dostrzegamy szopę betlejemską, w cichych, niknących
barwach, jak na starym arrasie” (P a r a n d o w s k i, W lwowskiej
katedrze…, s. nlb). To ostatnie określenie dowodzi, że „wyblakłe”
barwy tkaniny nie są, na przykład, wynikiem złego stanu zachowania
(co, skądinąd, byłoby nieco nielogiczne, skoro inne części
tej sceny zachowały się w tonach żywych, nasyconych), lecz były
od początku zamierzone przez malarza.
167 Przeczy tej identyfikacji tradycyjny typ fizjonomiczny
Józefa, a warto zauważyć, że w omówionym wyżej Hołdzie pasterzy
artysta namalował świętego zgodnie z tą tradycją. Być może
jest to św. Bernard z Clairvaux, znany ze swego szczególnego
nabożeństwa do Najświętszej Marii Panny, a poza tym autor –
oprócz wielu innych dzieł poświęconych Marii – traktatu De
planctu beatae Mariae, podkreślającego współcierpienie Marii
w Pasji, co mogłoby korespondować z mieczami boleści trzymanymi
przez anioła naprzeciw świętego (zob. E. S a u s e r,
Schmerzen Mariens [w:] LCI, Bd. 4, szp. 85–87). Św. Bernard
poświęcił też wiele komentarzy Bożemu Narodzeniu, a nawet,
w dzieciństwie, w samą noc Bożego Narodzenia, gdy chciał się
dowiedzieć, o której dokładnie godzinie narodził się Chrystus,
dostąpił wizji: niejako w odpowiedzi na jego wątpliwości objawiło
mu się Dzieciątko Jezus, i od tej pory do końca życia był
przekonany, że Boże Narodzenie miało miejsce o tej właśnie godzinie,
o której miał objawienie (zob. Legenda aurea…, Von der
Geburt des Herrn, s. 50–51, oraz Von Sanct Bernhardt, s. 610).
168 Na temat Boleści Marii, zob. S a u s e r, Schmerzen…
169 J. C. C o o p e r, An Illustrated Encyclopaedia of Traditional
Symbols, London 1999, s. 14 (Apple).
170 Ibidem, s. 83–84 (Holly).
171 Ibidem, s. 142 (Rose/Rosette).
172 Kozicki, Malowidła ścienne…, s. 450.
173 s. Maria Renata od Chrystusa, Malowidła…
1930, s. 507.
174 Witraż zachował się fragmentarycznie (brakuje obu bocznych
pasów bordiury oraz części dolnej); przed zniszczeniem nie
był fotografowany, a przynajmniej nie zachowała się taka dokumentacja.
Jak pozostałe przeszklenia, nosi sygnaturę artysty i da -
tę „1926”, i jak one został wykonany w warszawskiej pracowni
Białkowskiego (choć zachowane fragmenty szkieł nie pozwalają
stwierdzić istnienia sygnatury zakładu); M a ł kiewiczówn
a, op. cit., s. 36–39. Na temat ikonografii Drzewa Jessego, zob.
A. T h o m a s, Wurzel Jesse [w:] LCI, Bd. 4, szp. 550–558.
175 Opis witraża i rekonstrukcję inskrypcji podaję za:
Mał kiewiczówna,op. cit., s. 37.
176 Tak tłumaczy tę sytuację Mał kiewiczówna (op. cit.,
s. 39). Można dodać, że Drzewo Jessego bywało w średniowie czu
typologicznie zestawiane ze Zwiastowaniem (J. H. E m mingh
a u s, Verkündigung an Maria [w:] LCI, Bd. 4, szp. 430).
177 Henry, op. cit., s. 48 (Fig. a), 50, oraz M â l e, Fin,
s. 233–246.
178 Obszerną pracę, dokumentującą przedstawienia wieszczek
w zabytkach całej niemal Europy, napisał ks. Xavier B a r -
bier de Montault, Iconographie des Sibylles, „Revue de l’ art
chrétien”, 1869, s. 245–257, 321–356, 465–507, 578–582; ibidem,
1870/1871, s. 290–317, 326–341, 385–406 (wyd. książkowe: Arras
1872); zob. też G. S e i b, Sibyllen [w:] LCI, Bd. 4, szp. 150–153,
oraz R. S ł oma, Sybille, Kraków 2000 (= Polska sztu ka kościelna
renesansu i baroku. Tematy i symbole, red. K. M o i s a n - J a -
b ł o ń s k a; Nauka Kościoła, t. 2).
179 É. M â l e, L’ Art réligieux du XIII
e
siècle en France. Étude
sur l’ iconographie du moyen âge et sur ses sources d’ inspiration, Paris
1919 (dalej cytowane jako: XIII e siècle).
180 Mâle, Fin, s. 223.
181 Ibidem, s. 253.
366