1PZ2a7xaD

Katedra przed
rokiem 1902
Katedra ormiańska pw. Wniebowzięcia NMP we Lwowie
sta nowi jedyny w swoim rodzaju przykład architektury
o ry sach orientalnych w Europie Środkowej [il. 1] 1 . Najstarsza
część świątyni, pochodząca z wieku XIV (budowa
została rozpoczęta zapewne przed rokiem 1363), wiernie
powtarza cechy stylowe kościołów dawnej Armenii w Azji
Mniejszej, oddalonych o setki kilometrów od Lwowa 2 .
Podobieństwo to – co należy szczególnie podkreślić – nie
jest bynajmniej skutkiem jedynie wpływów ormiańskich,
lecz raczej całościowym importem gotowego i skończonego
dzieła oryginalnej architektury ormiańskiej, ufundowanego
przez zamożnych Ormian – kupców z Krymu.
Budowa katedry najwyraźniej zbiegła się z utworzeniem
we Lwowie arcybiskupstwa ormiańskiego w roku 1367.
Tadeusz Mańkowski pisał, iż na obszarze Polski: „ma my
do czynienia nie z wpływami, lecz bezpośrednio z samą sztuką
i architekturą ormiańską, przyniesioną do południowo -
-wschodnich województw Rzplitej przez osiadłych w nich
Ormian-emigrantów” 3 . Według niego bez pośrednim wzo -
rem dla lwowskiej katedry były kościoły ormiańskie Krymu,
które z kolei tylko w niewielkich szczegółach różnią się
od kościołów Armenii właściwej. Niemniej jednak różnice
te, choć ważne dla historyków architektury, są znikome,
a dla laików katedra już na pierwszy rzut oka była „kościołem
ormiańskim” (generalnie: miała charakter „orientalny”) 4 .
Ormianie we Lwowie
Ta architektoniczna wyjątkowość katedry byłaby nie do
pomyślenia, gdyby nie specyficzny fenomen etniczny –
wielonarodowy charakter populacji Lwowa – który przez
stulecia kształtował niepowtarzalne oblicze miasta 5 . Tutaj,
na skrzy żowaniu szlaków handlowych współżyli ze sobą
przedstawiciele różnych narodowości i grup etnicznych:
Polacy, Rusini, Żydzi, Niemcy, Wołosi, Włosi, Grecy oraz
właśnie Ormianie 6 . Ci ostatni słynęli jako zręczni kupcy
i po słowie. Przejawem pokojowego i zgodnego współżycia
obok siebie wielu narodów była przede wszystkim ich
umiejętność przystosowania się do lokalnych warunków,
przy równoczesnym zachowaniu własnej odrębności i kultury.
Tak właśnie było w – niemal modelowym – przypadku
społeczności ormiań skiej we Lwow ie, obecnej w mieście,
jak się przypuszcza, już od końca wieku XIII i wyjątkowo
dobrze zintegrowanej z zamieszkującymi miasto Polakami
oraz przedstawicielami innych nacji. Najbardziej wymownym
dowodem etnicz nego i religijnego pluralizmu Lwowa
było współistnienie w mieście, aż do wybuchu II wojny
światowej, stolic arcybiskupich trzech obrządków katolickich:
łacińskiego, greckie go i ormiańskiego (nie wspominając
o zamieszkujących Lwów wyznawcach innych religii).
Od średniowiecza do początku wieku XX
Dzieje architektonicznych przemian katedry ormiańskiej
– kolejnych przebudów i przekształceń gmachu – są odzwierciedleniem
zmian, jakie zachodziły w gminie ormiańskiej
w ciągu stuleci jej istnienia we Lwowie. W obecnym
kształcie katedra jest zespołem złożonym z trzech zasadniczych
części, z których każda powstała w innej epoce
sty lowej [il. 36]. Mam tu na myśli jedynie gmach świątni,
23