You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Barbieriego zapowiadają tylko jedno wydarzenie: przyjście<br />
Zbawiciela, który miał się w cu downy sposób narodzić<br />
z Dziewicy. Sybille francuskie wiedzą na ten temat o wiele<br />
więcej: mówią nie tylko o ponadnaturalnym narodzeniu<br />
Syna Bożego, ale także o jego dzieciństwie, cierpieniach,<br />
śmierci i zmartwychwstaniu. Laktancjusz uzupełnia Filippa<br />
Barbieriego. Atrybuty, które trzymają nasze sybille,<br />
mają konkretny sens: streszczają życie Chrystusa. Sybille<br />
są uszeregowane nie przypadkowo, lecz w przemyślanej<br />
kolejności: na początku pokazują się te, które zapowiadają,<br />
że ma się narodzić Zbawiciel; potem idą następne,<br />
które mówią o jego narodzeniu i dzieciństwie; a dalsze<br />
opisują jego Pasję, śmierć i zmartwychwstanie” 192 . Średniowieczny<br />
teolog – podkreś lał Mâle – nie wprowadził<br />
żadnych wydarzeń z działalności publicznej Chrystusa,<br />
co – jak zauważył uczony – było niemal oczywiste i zgodne<br />
z tradycją sięgającą wieku XIII: „dla owego teologa, tak<br />
jak dla XIII-wiecznego artysty, Dzieciństwo i Pasja streszczały<br />
całe życie Chrystusa” 193 .<br />
To z tej właśnie wersji zaczerpnął Rosen atrybuty: zapa<br />
loną świecę Sybilli Libijskiej i kwiat w ręku Sybilli Erytrejskiej<br />
194 . Także tylko tam obie prorokinie występują<br />
w kolejności jedna po drugiej, zgodnie z chronologią<br />
wydarzeń, gdyż Sybilla Libijska zapowiedziała „wyraźnie”<br />
przyjście Zbawiciela (Videtur clare vaticinari de adventu<br />
Sal vatoris cum prophetis, w przeciwieństwie do poprzedzającej<br />
ją prze powiedni Sybilli Perskiej, której proroctwo<br />
było bardziej zawoalowane), a Sybilla Erytrejska przewidziała<br />
Zwiastowanie Najświętszej Marii Pannie (Videtur<br />
va ti cinari de Chri sti annuntiatione per angelum facta) 195 . Jednak,<br />
o ile Sybilla Libijska – także w tej, francuskiej redakcji<br />
– głosiła tekst proroctwa zaczerpnięty z pracy Filip -<br />
pa Barbierie go, odnoszący się do dziewiczych narodzin<br />
Chry stusa, to Sy billa Erytrejska wypowiada tu słowa przypisane<br />
wcześniej przez włoskiego dominikanina Sybilli<br />
Hellesponckiej, gdyż to ona pierwotnie wieszczyła Zwiastowanie<br />
(a towarzyszyły jej słowa Gedeona i znany<br />
z przedstawień w Biblia pauperum, jako „antytyp” tego wydarzenia,<br />
cud runa Gedeona):<br />
VIII. Sibylla Hellespontica. – Sibylla Hellespontica, in agro<br />
Trojano nata, vetusta et antiqua veste rurali induta, ligato<br />
velo antiquo [capite] sub gula circumvoluta usque ad<br />
scapulas quasi despectu de qua scribit Heraclides; dicens:<br />
De excelsis cœlorum habitaculo prospexi Deus humiles<br />
suos. Et nascetur in diebus novissimis de virgine hebraea<br />
in cunabulis terræ 196 .<br />
To jednak jeszcze nie koniec zagmatwanych dróg, którymi<br />
w późnym średniowieczu podążały przekształcenia<br />
ikonografii sybilli. Émile Mâle zwrócił uwagę na obecne<br />
wciąż w tym czasie tendencje do tworzenia wielkich uniwersalnych<br />
programów dogmatycznych, najlepiej jesz -<br />
cze w symetrycznych czy też analogicznych zestawieniach<br />
ujaw niających rządzącą światem harmonię. Owocem takiego<br />
sposobu myślenia były próby maksymalnego wykorzystania<br />
istniejących dwunastoelementowych zespołów:<br />
połączenia proroków z apostołami (skojarzenie znane<br />
już wcześniej) i zestawienia ich z sybillami i artykułami<br />
Credo, których fragmenty starano się odnaleźć również<br />
w proroctwach sybilli 197 . I choć nie udało się stworzyć<br />
takiej do końca idealnej konstrukcji, ślady podobnych<br />
prób, choć nieco inaczej skomponowane, zachowały się<br />
w ilustracjach rękopisów iluminowanych. Według Mâle’ a<br />
– „Punktem wyjścia były proroctwa sybilińskie; potem<br />
w księgach Starego i Nowego Testamentu szukano wersetów,<br />
które by korespondowały z przepowiedniami sybilli.<br />
Wersety te, wypisane na bande rolach, wkładano następ -<br />
nie w ręce proroka albo apostoła. Naprzeciw wizerunków<br />
sybilli widzimy więc jednego przed stawiciela Starego Prawa<br />
i jednego – Nowego” 198 . W przypisie Mâle dodaje, że<br />
układ ilustracji wyglądał w ten sposób, że po jednej stronie<br />
(verso) znajdowała się sybilla, a na sąsiadującym z nią<br />
awersie (recto) następnej karty, ponad albo poniżej wizerunków<br />
proroka i apostoła, zilustrowane było samo wydarzenie,<br />
do którego odnosiło się proroctwo sybilli. Jako<br />
przykład takiego zestawienia ilustracji, obok wspomnianych<br />
już Godzinek Louisa de Laval (Mâle reprodukuje<br />
z nich jedną kartę z miniaturami, niestety, tę bez wieszczki<br />
199 ), francuski uczony wymienia ksylograf z opactwa<br />
w Sankt Gallen, gdzie sybille zostały ukazane dokładnie<br />
w ten sam sposób co w rękopisie Godzinek, a co więcej,<br />
zastosowano tam identyczny schemat opisanego wyżej zestawienia<br />
sybilli z prorokami i apostołami 200 . Mâle informuje<br />
też, że rycinę z tego ksylografu opublikował Wilhelm<br />
Lud wig Schreiber w swoim Manuel de l’ amateur de la<br />
gravure sur bois et sur metal 201 . Skądinąd wiadomo też,<br />
że w ro ku 1903 wspomniany Schreiber wraz z Paulem<br />
Hei tzem wydali faksymilową edycję całości tej książki<br />
blokowej, której jedyny egzemplarz przechowuje biblioteka<br />
opactwa w Sankt Gallen 202 .<br />
Układ ilustracji w Oracula (połaczenie sybilli z przepowiadanym<br />
przez nie wydarzeniem oraz z postaciami<br />
proroka i apostoła) jest identyczny z tym w Godzinkach<br />
Louisa de Laval; takie same są również przypisane poszcze<br />
gólnym sybillom przepowiednie. Dla przedstawień<br />
w kate drze ormiańskiej najważniejsze jednak wydają się<br />
powiązane z ni mi ilustracje wydarzeń wieszczonych przez<br />
prorokinie 203 . Sybilli Libijskiej towarzyszy bowiem wizja<br />
Najświętszej Marii Panny Niepokalanie Poczętej (ukazanej<br />
w promienistej man dorli), a Sybilli Erytrejskiej – Zwiastowanie<br />
[il. 207–208] 204 . Te właśnie dwie sceny znajdujemy<br />
231
Change language