1PZ2a7xaD

22 23
w tym przedsięwzięciu, ilustrując tekst fotografią katedry
ujętej od strony prezbiterium, z widocznymi już (ale najpew
niej dokonanymi niewiele wcześniej) modyfikacjami
ap syd [il. 19] 69 . Kształt dachu na świetliku nad prezbiterium
pozwala na względne datowanie przedstawionego na
repro dukowanych fotografiach stanu budowli: walcowaty
dach usunięto podczas restauracji (zapewne około roku
1912) i pozostawiono tkwiący pod nim dach dwuspadowy
[il. 20]. We wspomnianym artykule pisano, że katedra:
Kilkakrotnie niszczona pożarem, zepsuta została nieudolnemi
przeróbkami, które zatarły niejeden zajmujący szczegół
pierwotny. Przywrócił im dawny charakter znakomity
znawca sztuki, prof. wszechnicy we Lwowie, Jan Bołoz-
-Antoniewicz, posiłkując się motywami dekoracyjnemi
zaczerpniętemi u samego źródła: w Ani i Argaszabat. Trzy
wspaniałe absydy, na których znajdujemy cały inwentarz
ornamentyki ormiańskiej, to dzieło prof. Antoniewicza 70 .
Wiadomo już więc z całą pewnością, że terminus ante
quem dodania dekoracji na apsydach wyznacza sierpień
(a może nawet zima – na fotografii widać śnieg) roku 1902.
Jeśli przyjąć, że była to pierwsza z zaplanowanych przez arcybiskupa
modyfikacji katedry, to musiano ją wykonać
w cią gu zaledwie sześciu miesięcy od chwili objęcia przez
niego rządów w archidiecezji (co nastąpiło w lutym 1902);
możliwe też, że jakieś kroki w tym kierunku czynił już arcybiskup-nominat
(jeszcze przed zatwierdzeniem jego wyboru
przez cesarza i ingresem do katedry), od maja roku
1901, nie ma bowiem powodów, by wątpić, że apsydy zostały
ozdobione za episkopatu ks. Teodorowicza (a nie za
jego poprzednika). Wszystkie przekazy są zgodne co do faktu,
że to dopiero on zatroszczył się o budynek kościoła 71 .
21. Katedra ormiańska we Lwowie, apsydy
prezbiterium od wsch., widok współczesny
22. Katedra w Ani, widok od płn. wsch.,
fotografia archiwalna
23. Katedra w Ani, widok od płn. zach.,
fotografia współczesna
Wspomniany artykuł określa także źródła, z których
Jan Bołoz Antoniewicz zaczerpnął motywy do dekoracji
apsyd: kościoły Ani (co było powszechnie wiadome) i Wagarszapat
– jak prawidłowo należałoby chyba odczytać
drugą z wymienionych miejscowości – o której milczą
inne, traktujące o apsydach relacje z epoki 72 .
Gdy chodzi o pierwszą ze wspomnianych miejscowości,
informacje na temat źródeł inspiracji Antoniewicza
można nie tylko stosunkowo łatwo zweryfikować, ale też
warto zastanowić się nad motywami takiego wyboru. Porównanie
dekoracji apsyd lwowskiej katedry ormiańskiej
[il. 21] z elewacjami katedry w Ani, dawnej stolicy Armenii
[il. 22, 23], nie pozostawia wątpliwości co do wzoru, którym
nie tyle inspirował się, ile który wręcz dość wiernie
skopiował lwowski uczony 73 . Najwyraźniej więc profesor
hołdował utrwalonemu przez tradycję przekonaniu lwowskich
Ormian, że są oni w prostej linii potomkami uchodźców
z podbitej przez Seldżuków stolicy Armenii dynastii
Bagratydów, Ani. W historiografii fakt ten uwiecznił o. Sadok
Barącz: „Upadek miasta Ani i srogie ciemięztwo zmusiło
wiele rodzin ormiańskich do szukania przytułku na
obcej ziemi. […] Na wezwanie […] księcia Izasława dwadzieścia
tysięcy Anitów wkroczyło w roku 1062 do ruskich
krajów […]” 74 – a za nim powtarzali inni: „Po raz pierwszy
ukazali się ormianie [!] na ziemiach polskich w roku 1062,
po upadku miasta Ani, »które miało 1,001 kościołów, 10 tys.
41