1PZ2a7xaD

autorski opis pozwalają jednak ocenić skalę i charakter
zamysłu architekta. Niezrealizowana kruch ta -fasada występuje
na nich w dwóch wariantach. Pierwszy projekt
– szczegółowo opisany przez architekta, widocz ny na rysunku
z roku 1909 [il. 46], a którego per spek ty wicz ną wizualizację
w pierzei ulicy, wraz z fasadą zhar mo ni zowanej
stylistycznie kamienicy czynszo wej, reprodukowało w roku
1910 „Czasopismo Tech niczne” [il. 45 b] 187 – najwyraźniej
bardzo szybko poddany został modyfi kacji. Jest też
możliwe, że od początku istniały dwa równoległe warianty
rozwiązania fasady kruchty, z tym że w opisie przedłożonym
przez architekta znalazł się tylko jeden z nich 188 .
Projekt ten („pierwszy”) zakładał zwień cze nie kopuło -
wej kruchty-kaplicy, założonej na planie kwadratu, potężną,
dwunastoboczną ażurową „ro tundą”, średnicą niemal
ró w ną podstawie kaplicy, a wysokością sięgającą ostatniej
kondygnacji sąsiadującej z nią kamienicy. Jednak we wspomnianym
domu czynszowym, ist nie ją cym do dziś (wzniesionym
w latach 1909–1910, kiedy to kruchta katedry
znajdowała się jeszcze w stadium pro jektowym [il. 45 a]),
na dwóch ostatnich kondygnacjach ściany bocznej, sąsiadującej
z projektowaną kruchtą, wybito nieregularnie
rozmieszczone okna. Ich umiejsco wienie świadczy o tym,
że w chwili budowy kamienicy do realizacji przezna czono
alternatywny projekt kruchty – wariant „drugi” [il. 45 c]:
kon strukcja miała być niższa (gzyms koronujący sięgał
tu mniej więcej połowy wysokości kamienicy), i zostać
nakryta dachem stożkowym z latarnią, stosunkowo niewielką
i na tyle niską, że umożliwiała swobodny dostęp
światła do okien w górnych kondygnacjach bocznej ściany
kamienicy. Trudno obecnie stwierdzić, czy zmiana
projektu była podyk towana walorami estetycznymi, czy
też raczej względami utyli tarnymi – oświetlenia mieszkań
w kamienicy. Pewne jest tylko to, że gdyby zakończono
rozbudowę katedry, mógł by być realizowany tylko drugi
wariant kruchty.
Mączyński w swych projektach przyjął (zapewne na
ży czenie ks. Teodorowicza) wczesnochrześcijański, lub bizan
tyński modus stylowy, z widocznymi jednak wyraźnie
elementami ormiańskimi. Wszystkie wysiłki koncentrowały
się na wydobyciu wschodnich cech katedry i sprawie -
niu, by wyglądała „orientalnie”, „egzotycznie”, by wyraźnie
różniła się od świątyń łacińskich. Formy architektoniczne
katedry już na pierwszy rzut oka określają ją jako „ormiańską”,
ale należy pamiętać, że architektura ormiańska wykorzystywała
często elementy z repertuaru sztuki islamu
albo wczesnochrześcijańskiej, a nawet romańskiej (czy też
tożsame z nimi). Jednak zaproponowana przez Mączyńskiego
aranżacja tych, często obiegowych, form pozwala
z pełnym przekonaniem stwierdzić, że architekt wzorował
się na sztuce ormiańskiej, a nie – mimo wspólnoty motywów
– na wczesnochrześcijańskiej lub romańskiej.
45 b 45 c
63