1PZ2a7xaD

Przypisy – Część II
czy, a wszystko przybiera charakter i wygląd ludowy, na pół cudowny,
czyli legendarny, tak i w chansons de geste stosowana jest
ta sama maniera legendarnego i ludowego przedstawiania postaci
i zdarzeń, bez względu na rzeczywistość i obiektywną prawdę.
Ludziom średniowiecza wydawało się, że to jest właśnie sposób,
przez który oddaje się cześć wielkim postaciom historii i przez
który postaci te nabierają aureoli poetyckiej, stają się tak piękne
i pociągające jak sami święci pańscy” (K. J a r e c k i, Joseph
Bédier, „Eos”, t. 39, 1938, z. 4, s. 584). Zob. także A. C o r b e l -
lari, Joseph Bédier. Écrivain et philologue, Genève 1997 (= Publications
romanes et françaises, 120), s. 301–305; i d e m, Émile
Mâle et Joseph Bédier: de la gloire de la France à l’ apologie des
clercs, „Gazette des Beaux -Arts”, t. 132, 1998 (nov.), s. 235–244;
Ch. Ridoux, Évolution des études médievales en France de 1860
à 1914, Paris 2001 (= Nou velle Bibliothèque de Moyen Âge, dir.
J. D u f o u r n e t, 56), s. 981–984; Ch. C h a r l e, E. T e l k è s,
Les professeurs du Col lège de France. Dictionnaire biographique
(1901–1939), Paris 1988 (= Collection „Histoire biographique de
l’ Enseignement”), s. 31–32.
45 Karl Voll był kustoszem zbiorów monachijskiej Alte Pinakothek
i autorem m.in.: Die altniederländische Malerei von Jan
van Eyck bis Memling. Ein Entwicklungsgeschichtlicher Versuch,
Leip zig 1906; Vergleichende Gemäldestudien, München 1907–
1910; Memling – des Meisters Gemälde in 197 Abbildungen, Stuttgart–Leipzig
1909 (= Klassiker der Kunst, 14. Bd.); zajmował się
też malarstwem hiszpańskim (Velázquez), grafiką francuską XIX
wieku (miał własną kolekcję rycin), a nawet współczesną sztuką
niemiecką (Max Slevogt).
46 E. R u h m e r, Tschudi, Hugo von [w:] The Dictionary of
Art, vol. 31, s. 397. W interesującym nas okresie (1909–1911)
Tschudi był dyrektorem Bawarskich Państwowych Zbiorów
Sztu ki (a wcześniej, w latach 1896–1909, Nationalgalerie w Berlinie),
które jemu właśnie zawdzięczają wspaniałe kolekcje malarstwa
francuskiego i niemieckiego drugiej połowy i końca wieku
XIX. Tschudi jest autorem podstawowych monografii Edouarda
Maneta (1902) oraz Adolpha von Menzla (1905), których obrazy
pozyskiwał do zbiorów publicznych – nie bez trudności ze strony
opinii publicznej i konserwatywnych decydentów. Problemy
te opisuje szeroko B. P a u l, Hugo von Tschudi und die moderne
französische Kunst im Deutschen Kaiserreich, Mainz 1993 (= Berliner
Schriften zur Kunst, Bd. 4). Dla Rosena ważniejsze jednak
musiały być wcześniejsze zainteresowania Tschudiego, dotyczą -
ce średniowiecz nych malarzy flamandzkich, m.in. Jana van Eycka
i Mistrza z Flémalle, oraz oddające je drukowane prace tego
uczonego, publikowane w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych
wieku XIX w berlińskim „Jahrbuch der Preußischen
Kunstsammlungen” (m.in. H. von T s c h u d i, Der Meister von
Flémalle, ibidem, 19, 1898, s. 8–34, 89–116). Na Tschudiego jako
na badacza, który bliżej zajął się wyodrębnieniem œuvre Mistrza
z Flémalle ze spuścizny malarskiej przypisywanej Rogierowi van
der Weyden, zwrócił uwagę Joris-Karl Huysmans w eseju Francofort-sur-le-Mein
[w:] Trois primitifs, Paris 1905. Ostatnio na temat
dziejów badań nad œuvre obu mistrzów pisali S. K e m p e r -
dick, J. Sander, Einleitung [w:] Der Meister von Flémalle und
Rogier van der Weyden, Hrsg. S. K e m p e r d i c k, J. S a n d e r,
kat. wyst. Städel Museum, Frankfurt am Main; Gemäldegalerie
der Staatlichen Mu seen zu Berlin, Ostfildern 2008, s. 13–22.
47 Według W a l l i s - W a l f i s z a (Rosen Jan Henryk, s. 11)
Rosen miał studiować w Monachium u Tschudiego i Volla w roku
1911. W przeciwieństwie do zachowanych urzędowych świadectw
ze studiów w Lozannie i Paryżu, nie istnieją jednak żadne
dokumenty potwierdzające immatrykulację Rosena na uniwersytecie
w Monachium. Należy więc przyjąć, że jego nauka
tam nie miała charakteru oficjalnego, udział w wykładach był
nie formalny, ewentualnie malarz miał na myśli inne kontakty
z obu wspomnianymi uczonymi, być może w muzeum, w Pinakotekach.
48 J. H. d e R o s e n, La Pietà de Botticelli à la Pinacothè -
que de Munich, „Revue de l’ art chrétien”, 1912, s. 289–292.
49 Ibidem, s. 292.
50 Ibidem, s. 289.
51 J. H. d e R o s e n, L’ Humour et la Caricature améri -
caine, „La Revue”, t. C, 1913 (1 I–15 II), s. 526–534. W piśmie
udało się odnaleźć jedynie dwa, wspomniane tu, artykuły Rosena;
niewykluczone, że szersza kwerenda pozwoliłaby na ujawnienie
także innych tekstów jego autorstwa.
52 J. H. d e R o s e n, Rabindranath Tagore, „La Revue”,
t. CI, 1913 (1 III–15 IV), s. 496–498; R. T a g o r e, Gitanjali (Offrande
des chants), tłum. J. H. d e R o s e n, ibidem, s. 499–503.
53 Zob. przyp. 20. S. J o r d a n o w s k i (Vademecum malarstwa
polskiego, New York 1988, s. 148), pisze, że Rosen „miał
wszechstronne zainteresowania – zafascynował go m.in. sanskryt”.
54 R o s e n, Rabindranath Tagore…, s. 497–498.
55 J. H. d e R o s e n, Les primitifs colonais, „La Revue critique”,
1913, nr 124 (10 VI), s. 544–552. Na wielkie zainteresowanie
XIX-wiecznych artystów i pisarzy sztuką średniowiecznych
malarzy – „prymitywów” – zwraca uwagę E. E m e r y, The Golden
Legend in the Fin de Siècle: Zola’ s Le Rêve and Its Reception
[w:] Medieval Saints in Late Nineteenth Century French Culture:
Eight Essays, ed. by E. E m e r y, L. P o s t l e w a t e, Jefferson,
NC–London 2004, s. 84. Na ten temat piszą również: B. F o u -
cart, Le renouveau de la peinture religieuse en France (1800–
1860), Paris 1987, rozdz. II, „La leçon de l’ histoire de l’ art chrétien”,
zwł. s. 25–29, oraz M. P. D r i s k e l, Representing Belief. Religion,
Art, and Society in Nineteenth-Century France, University Park, PA,
1992, passim.
56 R o s e n, Les primitifs…, s. 545, przyp. 1. Bibliografia
przy toczona przez Rosena nie jest wyczerpująca, ale też w czasie,
gdy powstawał jego tekst, badania nad malarstwem kolońskim
wieku XV istotnie nie były zaawansowane; zob. Vorbemerkungen
[w:] F. G. Z e h n d e r, Katalog der altkölner Malerei, Köln 1990
(= Kataloge der Wallraf-Richartz-Museums, XI), s. 7. Uważa się
nawet, że jeszcze do lat trzydziestych wieku XX aktualne było
stwierdzenie jednego z badaczy z roku 1906, że: „mimo wytężonych
wysiłków szkoła kolońska pozostała najciemniejszą częścią
całej niemiec kiej historii sztuki”, S. S i m c h o w i t z, Die
Köl ner Malerschule, „Die Rheinlande”, t. 6, 1906, nr 11; cyt. za:
Zehnder, loc. cit.
57 R o s e n, Les primitifs…, s. 551–552.
58 Ibidem, s. 551. W świetle przytoczonych wyżej faktów
moż na przypuścić, że wiadomości na temat malarstwa frankoflamandzkiego
Rosen mógł czerpać z publikacji Tschudiego oraz
Volla.
59 Ibidem, s. 551.
60 Ibidem, s. 548.
61 John H. de R o s e n, „On the Margin of the Prayer Book.
(Essays on the Aesthetics of Worship)” [s.l., s.a.], dopisek odręczny:
„Nihil obstat | William J. Lallon, S. T. D. | imprimatur | Michael
J. Curley | Archbishop of Baltimore | and Washington | Jan. 7,
1943”; mpis, strony numerowane, niekompletne, wiele fragmentów
istnieje w kilku różnych wersjach, innych brakuje; Arch.
JHR.
62 R o s e n, „On the Margin…”.
63 Nadal najlepszą monografią życia i twórczości pisarza
jest :R. B a l d i c k, The Life of Joris-Karl Huysmans, Oxford 1955.
351