1PZ2a7xaD

wypowiedzi Mieczysława Skrudlika (jak pokazano wyżej,
nieco zresztą bałamutnej, na pewno w stosunku do Pięciu
Zmysłów) 392 – w odniesieniu do darów Ducha św. istnieje
inna jeszcze, bardziej wiarygodna relacja, potwierdzająca
przekaz wspomnianego krytyka traktujący o tej kompozycji.
Opis Stanisława Machniewicza, niebudzący wątpliwości
(bo prawdziwy też w części dotyczącej Zmysłów),
mówi o tych malowidłach co następuje:
Łuk oddzielający nowowybudowaną część kościoła wypełniają
symboliczne postaci pięciu zmysłów, oraz odpowiadające
im uzmysłowienia siedmiu darów Ducha św. 393
Zobrazowanie owych „uzmysłowień” przybrało jednak
niespotykaną formę. Siedem postaci aniołów (o twarzach
młodzieńców i dziewcząt), ubranych i scharakteryzowanych
podobnie jak te uosabiające Zmysły, jest rozmieszczone
w trzech grupach [il. 276]. Pierwsza trójka pnie się
w górę wzdłuż skierowanej w prawo diagonali; ponad
nimi, na osi przedstawienia znajduje się jedna, samotna
postać, a powyżej, w równym szeregu zostały ukazane kolej
ne trzy figury. Każda z nich ma na sobie szaty innej
bar wy, a sześć personifikacji trzyma także atrybuty. Zaczynając
od dołu, postać w szacie żółtej trzyma gałązkę dębu
z żołędziem; następna, odziana w szatę koloru cynobrowego,
ma w ręku gałązkę z owocem cytryny; ostatnia postać
z tej trójki, w białej szacie, obiema dłońmi trzyma
gałązkę śliwy z jej owocem. Samotna postać w błękitnym
odzieniu, umieszczona ponad nimi, w prawej, wyciągniętej
w bok dłoni, trzyma jabłko. Postać w różowej szacie,
pierwsza od lewej w najwyższym rejestrze kompozycji,
ma rozłożone przed sobą dłonie, pomiędzy którymi rozpina
się wielobarwny łuk tęczy. Następna postać to młodzieniec,
ubrany na biało, ale ledwo widoczny spoza nimbu
personi fi kacji stojącej przed nim; nie ma żadnego atrybutu
(a przy najmniej nie widać go). Zaś ostatnia postać,
w szacie seledynowozielonej, wyraźnie dzierży w prawej
dłoni cyrkiel.
Dary Ducha św. zostały wymienione w Proroctwie
Izajasza (Iz 11, 1–3):
I wyjdzie różdżka z korzenia Jessego i kwiat z korzenia jego
wyrośnie. I spocznie na nim duch Pański, duch mądrości
i rozumu, duch rady i mocy, duch umiejętności i bogobojności,
i napełni go duch bojaźni Pańskiej.
Przedstawiano je jednak najczęściej jako gołębice, języki
ognia (zwłaszcza w scenach Zesłania Ducha św.), al bo
też jako płonące lampy lub kolumny świątyni Salomona
394 . Personifikacje darów pojawiały się w sztuce bardzo
rzadko.
275. Siedem darów Ducha św., malowidło
na zach. ścianie nawy, po stronie płn.,
widok z nawy (W 2)
276. Siedem darów Ducha św. (fragment)
275
Powszechnie znane są też symboliczne treści tradycyjnie
wiązane z trzymanymi przez aniołów atrybutami
– owocami czy szerzej, roślinami; podobnie jest z tęczą
lub cyrklem 395 . Na ich podstawie trudno jednak przypisać
konkretne dary odpowiednim personifikacjom. Najbardziej
oczywiste konotacje niesie ze sobą dąb – tradycyjnie
symbolizujący męstwo (czyli „moc” w przekładzie Wujka).
Nie wydaje się też celowe streszczanie obszernej i skomplikowanej
sfery symbolicznych znaczeń, narosłych przez
stulecia wokół wspomnianych atrybutów. W nawiązaniu
do tematu siedmiu darów Ducha św. oraz występującej
w malowidle tęczy warto jednak wspomnieć, że jej siedem
kolorów łączono właśnie z darami Ducha św. Niemniej
trudno takie jej znaczenie odnosić do omawianej kompozycji:
tu tęcza należy najwyraźniej do jednego tylko z darów,
nie symbolizuje wszystkich siedmiu. Nie wiadomo
też, czy należy przywiązywać wagę do kolorów szat postaci
albo do ich rozmieszczenia: wyraźnie wydzielone zostały
dwie triady, z których jedna ma układ wstępujący
lub zstępujący, oraz pojedyncza postać pomiędzy nimi.
Tym czasem narracja Izajasza wyraźnie łączy dary Ducha
św. w trzy pary, pozostawiając na końcu, osobno „bojaźń
Bożą”.
Wobec niemożności połączenia abstrakcyjnych pojęć
z odpowiednimi personifikacjami, może należałoby jednak
282