1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
226 J a n u s z, O restauracji…, s. 187.
227 Ibidem.
228 J a n u s z, Zabytki…, s. 23–24.
229 Ż y ł a,op. cit., s. 108.
230 Ibidem, s. 118–119.
231 W taki sam sposób dobudowę Mączyńskiego charakteryzuje
Ż y ł a (op. cit., s. 29): „Modernistycznie wyglądają też
motywa ornamentacyjne stosowane w fasadzie zachodniej i ciekawym
portalu. Są to motywa oryentalne, ormiańskie, zmodernizowane”;
w innym miejscu (op. cit., s. 118) ten sam autor zaleca
– co prawda dla dekoracji wnętrza katedry – „modernizm o motywach
ormiańskich, albo armenizm zmodernizowany”. Nie
można przy tym zapominać, że w celu rozszerzenia katedry musiano
poświęcić stary (barokowy) chór muzyczny, a co za tym
idzie – znacznie naruszyć dotychczasową dyspozycję przestrzenną
kościoła, czyli wykonać krok, na który obecnie nie poważyłby
się chyba i nie zezwoliłby żaden konserwator.
232 J. Mehofferowa, „Rozwój myśli twórczej Józefa Mehoffera”
(rkps), 2 t., ZNiO, rkps Ossol. 14039/II. Żona artysty pisze
o projektach dla katedry ex post (tekst powstał około roku
1954), posługując się przede wszystkim zachowaną korespondencją
malarza z ks. Teodorowiczem i innymi osobami (m.in.
Jan Bołoz Antoniewicz, mozaicysta wenecki Angelo Gianese) oraz
własną pamięcią, obciążoną jednak uczuciem wielkiego zawodu,
jaki pozostawił u obojga małżonków niezrealizowany projekt,
z którym wiązali tak wielkie nadzieje (Mehoffer – artystyczne,
a jego żona – najpewniej także finansowe). Tym chyba należy
tłumaczyć mnożące się w tekście Mehofferowej złośliwości i nie
zawsze słuszne docinki, a czasem wręcz oskarżenia i zarzuty nieuczciwości
pod adresem ks. Teodorowicza, który – co naturalne
– swoje pragnienie upiększenia katedry musiał godzić z (bardzo
ograniczonymi) możliwościami finansowymi szczupłej archidiecezji
i niewystarczającymi dotacjami z wiedeńskiego funduszu
religijnego oraz od władz centralnych w Wiedniu. Mozaika
była „jedynie” elementem dekoracyjnym (tzn. takim, bez którego
remont potencjalnie mógł się był obejść, inaczej niż np. instalacja
centralnego ogrzewania), a przy tym była dość kosztowna.
233 T. A d a m o w i c z, I .B a l, Mehoffer Józef [w:] SAP, t. 5,
s. 466–476; L. S k a l s k a - M i e c i k, Mehoffer Józef [w:] The
Dictionary of Art, ed. J. T u r n e r, vol. 21, s. 51–52. W okresie
pierwszych rozmów na temat dekoracji katedry Mehoffer cieszył
się międzynarodową sławą po tym, jak w roku 1895 zwyciężył
w konkursie na zespół witraży do kolegiaty św. Mikołaja we Fryburgu
szwajcarskim; był u szczytu sił twórczych i popularności.
234 Zob. wyżej, przyp. 150. Jadwiga P u c i a t a - P a w ł ows
k a (Józef Mehoffer, Wrocław–Warszawa–Kraków 1969, s. 36)
na podstawie relacji M e h o f f e r o w e j („Rozwój myśli…”, t. I,
s. [328] 323) podaje informację, że Mehoffer został zaproszony
„na konferencję” do Lwowa w roku 1906, a po ustaleniu szczegółów
projektu niemal natychmiast udał się do Włoch i podróże
te ponawiał w latach następnych. Nie całkiem prawdziwe jest
stwierdzenie – powtarzane w wielu wcześniejszych opracowaniach
– jakoby pierwotnie Mehoffer zaprojektował (wyłącznie)
malowidła ścienne, nie mozaiki, a projekt zmieniono na ży -
cze nie Aleksandra Krzeczunowicza, który miał finansować deko
rację i chciał, by ją wykonano właśnie w technice mozaiki;
por. A. Z e ń c zak,Dekoracja katedry ormiańskiej Wniebowzięcia
NPMarii we Lwowie 1906–1912 [w:] Opus magnum, s. 222;
szerzej o tym projekcie Mehoffera por. ibidem, s. 222–226.
235 A. Z e ń c z a k, Polichromia i witraże w katedrze na Wawelu
1900–1925 [w:] Opus magnum, s. 157, oraz J. W a p i e n nik-
- K o s s o w i c z, Polichromia skarbca katedry na Wawelu 1900–
1902 [w:] ibidem, s. 158–170; B. S t udziż ba, Polichromia skarbca
katedry wawelskiej Józefa Mehoffera 1900–1902, „Folia Historica
Cracoviensia”, t. 7, 2000, s. 229–261.
236 K. L a n c k o r o ń ski, Nieco o nowych robotach w katedrze
na Wawelu, Wiedeń [1903]. Krytyce Lanckorońskiego przypisuje
się również zatrzymanie (tym razem znajdujących się
jeszcze w stadium projektowym) prac Mehoffera nad malowidłami
ściennymi w katedrze płockiej; por. A. Z e ń c z a k, Polichromia
katedry Wniebowzięcia Matki Boskiej w Płocku 1901–1903
[w:] Opus magnum, s. 190–193, zwł. s. 191; na ten temat pisał też
Z.Przes m y c k i [M i r i a m], Trzy dziwne etapy ważnej sprawy,
czyli opieka nad zabytkami sztuki [w:] i d e m, Pro arte. Uwagi
o sztuce i kulturze, Warszawa–Lwów [s.a.], s. 267–282.
237 L. P i n i ń ski, Zamek na Wawelu, Kraków 1905.
238 J. W a p i e n n i k - K o s s o w i c z, Witraże w katedrze
św. Mikołaja we Fryburgu, 1895–1936 [w:] Opus magnum, s. 107–
148; zob. także: H. v o n R o d a, Die Glasmalereien von Józef
Mehoffer in der Kathedrale St. Nikolaus in Freiburg i. Ue., Bern
1995 (= Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte, Beiträge
zur Kunstgeschichte der Schweiz, 7) oraz T. A d a m o -
w i c z, Witraże fryburskie Józefa Mehoffera. Monografia zespołu,
Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982.
239 H. B l u m, Słowo wstępne [w:] Józef Mehoffer. Katalog
wystawy zbiorowej, MNK, Kraków 1964, s. 33–34 (dalej cytowany
jako Mehoffer 1964).
240 Trudno natomiast doszukiwać się innego rodzaju (to
znaczy artystycznych) wpływów sztuki szwajcarskiej na Mehoffera,
ale tak samo zupełnie nieprzekonujące są próby ukazania
rzekomo „wszechobecnej” w sztuce Szwajcarii początków wieku
XX inspiracji dziełami Mehoffera, jak to usiłowała wykazać Valérie
S a u t e r e l (Józef Mehoffer, albo wszechobecny udział obcego
artys ty w sztuce sakralnej romańskiej Szwajcarii pierwszych dziesięcioleci
dwudziestego wieku [w:] Opus magnum, s. 49–64).
241 „Telegrafował Teodorowicz arcybiskup ormiański, abyśmy
z Axentowiczem przyjechali jak najrychlej. Odtelegrafowałem
treść Axentowiczowi do Zakopanego dodając, że ja
w najlepszym razie mogę dopiero jechać we wtorek nocą i we
środę rano być we Lwowie. Na to Axentowicz dzisiaj już pojechał
do Lwowa”, Mehoffer do żony, 16 VII 1906, M e h o f f e r o w a,
„Rozwój myśli…”, t. I, s. (328) 323; e a d e m, „Biografia Józefa
Mehoffera”, ZNiO, rkps Ossol. 14041/II, t. I, s. 213; zob. także wyżej,
przyp. 150.
242 Mehofferowa, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (357) 352.
243 „[…] Rozstrzygnięcie sprawy przez Pana poruszonej
zostawię panu Prof. Antoniewiczowi. On to bowiem był tym,
który zaprosił Pana Axentowicza, z góry jednak oświadczył, że
uważa rolę Pana Axent. – jak on określił – als eines Hausarmenier,
to jest jako gospodarza domu. Ja tylko reprodukuję powiedzenie
Pana Antoniewicza”, ks. Teodorowicz do Mehoffera, 7 II
1908, M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (359) 355. Teodor
Axentowicz zasiadał w Komitecie odnowienia katedry już
od roku 1905; warto przypomnieć też wysuniętą wyżej supozycję,
że to być może on był autorem pierwszego, nie znanego bliżej
projektu polichromii katedry z roku 1905.
244 Mehoffer do ks. Teodorowicza, 6 VIII 1907, M e h o f -
f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (358) 354.
245 M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (329) 324;
Puciata-Pawł owska,op. cit., s. 36–37.
246 M e h o f f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (329) 324–
(330) 325.
335