1PZ2a7xaD

Przypisy – Część I
[1904], poz. 49; Katalog der Internationalen Kunstausstellung im
Städtischen Kunstpalast, 1. Mai bis 23. Oktober, Düsseldorf 1904,
nr kat. 1073 [il. 82]; „Sztuka”. IV Wystawa Stowarzyszenia Artystów
Polskich, Warszawa 1905, TZSP, poz. 78; XXIV Ausstellung
der Ver einigung Bildender Künstler Österreichs Sezession, XI–XII
[Wien] 1905, nr 3: „Die Heilige Dreifaltigkeit. Fresko auf Mörtel”;
Katalog II wystawy wiosennej 1907, TPSP we Lwowie, poz. 81.
357 Większość zachowanych szkiców Mehoffera związanych
z pracami dla katedry oraz z kompozycją Trójcy św. notuje katalog
Mehoffer 1964: s. 46: Trójca Święta jest datowana na rok 1908;
realizacja mozaiki w kopule – na rok 1912; s. 127, nr kat. 168 (ryc.
25): Trójca Święta, 1903–1904 [chodzi o temperowe tondo]; s. 129:
„Kartony do polichromii katedry ormiańskiej we Lwowie”, nr
kat. 172: Wiara, 1906–1910 (Z e ń c z a k, Dekoracja…, nr kat.
XVII. 3, s. 225, datuje ten karton na lata 1912–1913); s. 129–130:
nr kat. 173–176: Fragment dekoracji (I–IV), wszystkie datowane
na lata 1906–1910 (Z e ń c z a k, op. cit. nr kat. XVII. 4, s. 226,
datuje Fragment I na lata 1912–1913); s. 166 (nr kat. 305–307):
trzy Studia do „Trójcy Św.” dla katedry ormiańskiej we Lwowie,
wszystkie datowane przed rokiem 1904 (Z e ń c z a k, op. cit.
nr kat. XVII. 2, s. 224, datuje jeden z rysunków na rok 1912).
Ponadto projekty Trójcy św. Mehoffer pokazywał na następujących
wystawach: Pierwsza wystawa współczesnej polskiej sztuki
kościelnej im. Piotra Skargi w Krakowie, Kraków 1911, nr kat. 147;
Wystawa zbiorowa dzieł prof. Józefa Mehoffera, Warszawa 1913
(X–XI, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskiem),
s. 1: poz. 9: Trójca św. (szkic); s. 5–6 (Dekoracje): poz. 98:
„Trójca Św.”, obraz de koracyjny na kopułę katedry ormiańskiej
we Lwowie; poz. 100: Dekoracja bębna i kopuły katedry ormiańskiej
we Lwowie.
Reprodukcję kartonu wykonawczego do czaszy kopuły katedry
[il. 83] opublikowała „Polska Sztuka Stosowana”, t. 17, 1913,
z. 17, pl. 2: „Józef Mehoffer, Kraków. Dekoracya kopuły katedry
ormiańskiej we Lwowie (z kartonu)”; P u c i a t a - P a w ł owska
błędnie datuje ten projekt (karton wykonawczy z roku
1912) na lata 1903–1904 (op. cit., il. 26; o projekcie dla katedry
ormiańskiej, ibidem, s. 36–38); repr. także w: T. D o b r o w o l -
ski, Nowoczesne malarstwo polskie, t. 2, Wrocław–Kraków 1960,
s. 352, il. 242 (bez podania daty). – Kilka projektów związanych
z katedrą pokazywano jeszcze w roku 1935 na jubileuszowej wystawie
artysty: Józef Mehoffer, TZSP, czerwiec–sierpień 1935,
Warszawa 1935, s. 19, nr kat. 61 (Projekt dekoracji katedry Ormiańskiej
we Lwowie, 1907); nr kat. 62 (Dekoracja bębna i kopuły,
1907); nr kat. 69 (Trójca św., tempera 400–400, obraz
dekoracyjny do kopuły katedry Ormiańskiej we Lwowie).
358 Piotrowski, Katedra…, s. 18; L e c h i c k i, op. cit.,
s. 149 („oparta o motywy staro-armeńskie”).
359 Ż y ł a,op. cit., s. 114.
360 W. B r a u n f e l s, Dreifaltigkeit [w:] LCI, Bd. 1, s. 535
(„Der Gnadenstuhl”). Z Tronem Łaski Mehofferowską Trójcę św.
łączyli : C h r z ą szczewski, Katedra ormiańska…, s. 79,
oraz J. W o l a ń s k a, The Decoration of the Armenian Cathedral
in Lwów, „Centropa. A Journal of Central European Architecture
and Related Arts”, vol. 3, 2003, no. 3, s. 257.
361 B r a u n f e l s, op. cit.
362 Sixteenth Century German Artists. Albrecht Dürer, ed.
W. L. S t r a u s s, New York 1980 (= The Illustrated Bartsch, 10, formerly
volume 7, part 1), s. 217; Sixteenth Century German Artists.
Albrecht Dürer (Commentary), ed. W. L. S t r a u s s, New York 1981
(= The Illustrated Bartsch, 10), s. 400.
363 M. Kornecki, Obraz „Tronujacej Marii odzianej w słońce”
i „Pietas Domini” z kościoła w Szyku, FHA, t. 19, 1983, s. 55–73,
zwł. s. 64. Autor przytacza też wcześniejszą literaturę przedmiotu:
L. K a l i n o w s k i, Geneza Piety średniowiecznej, Kraków 1952
(= Prace Komisji Historii Sztuki, 10); T. D o b r z e n i e c k i,
U źródeł przedstawień: „Tron Łaski” i „Pietas Domini”, „Rocznik
Muzeum Narodowego w Warszawie”, 1971, s. 271–307, zwł.
s. 267–298; ostatnio pisał na ten temat A. S. Labuda, Die
Pitié-de-Nostre-Seigneur der St.-Georgsbruderschaft in der Danzi -
ger Marienkirche. Untersuchungen zu den Quellen des Bildtypus
und der Herkunft des Malers [w:] Künstlerische Wechselwirkungen
in Mitteleuropa, Hrsg. J. F a j t, M. H ö r s c h, Ostfildern 2006
(= Studia Jagellonica Lip siensia, Bd. 1), s. 161–181. Fachową konsultacją
mediewistyczną służył mi dr Wojciech Walanus.
364 Dobrzeniecki, op. cit., s. 224–225.
365 É. M â l e, Religious Art in France. The Late Middle Ages.
A Study of Medieval Iconography and Its Sources, Princeton 1986
(= Bollingen Series, XC, 3), s. 135.
366 Dobrzeniecki, op. cit., s. 227.
367 Nie ma powodu, by sądzić inaczej, zwłaszcza że przywołany
powyżej opis Mehofferowej, odnoszący się wprawdzie do
obrazu roku 1899, wyraźnie ten trynitarny aspekt podkreśla:
„Poza głowami Boga Ojca i Ducha Świętego złoci się przysługujący
Trójcy Świętej symboliczny trójkąt”, M e h o f -
f e r o w a, „Rozwój myśli…”, t. I, s. (226) 221 v (podkr. J. W.).
368 „[…] w koncepcji Trójcy Św. zwraca uwagę śmiała
a szczęśliwa innowacja ikonograficzna. Bóg Ojciec, dany w popiersiu,
z rozwianemi siwemi włosami, w płaszczu usianym gwiazdami,
dzierży na piersiach podtrzymywane przez anioły ciało
udręczonego Chrystusa. W tle jego głowy świeci złoty trójkąt.
Ogromny gołąb Ducha Św. przysiadł na jego prawem ramieniu.
Kompozycja nader pomysłowa tworzy zwartą grupę, utrzymaną
jednolicie w nastroju kosmicznego smutku”, K o z i c k i, op. cit.,
s. 401. Nota bene, przywołany opis Kozickiego odnosi się – wbrew
temu, co on sam pisze we wcześniejszej części tekstu – nie do
kartonu na mozaikę (czyli de facto do mozaiki), lecz do obrazu
z roku 1899 (bo tylko tam Bóg Ojciec ma „płaszcz usiany gwiazdami”,
a „w tle jego głowy świeci złoty trójkąt” itd.). Ten sam
autor dodawał: „Zna […] Mehoffer doskonale symbolikę chrześcijańską,
umie […] wczuwać się w alegoryczną dydaktykę kościoła
katolickiego, hagiografję i iko nografję świętych […], obraca się
w tej dziedzinie z taką pewnośc ią i swobodą, że nieraz odstępując
od tradycyjnej konwencji wprowadza innowacye śmiałe, lecz
zawsze wiernie w duchu religji utrzymane. (Nowa koncepcja
Trójcy Św. w mozajce lwowskiej katedry ormiańskiej […])”, op. cit.,
s. 382–383. – Były też głosy krytyczne: „[…] jeszcze wspomnę,
jako o rzeczy nieudanej, o Trójcy świętej dla kościoła ormiańskiego
przeznaczonej. Ten surowy starzec, z rozpartym na jego łonie
zblazowanym młodzieńcem, nie posiada w sobie grozy mistycznej,
a przy tym to za realne i za plastyczne”, J. K l e c z y ń ski,
O Mehofferze, wystawie teatral nej i innych, „Sfinks”, 1912, z. 71
[przedr. w:] Teksty o malarzach. Antologia polskiej krytyki artystycznej
1890–1918, wybór, układ, przedm. W. J u s z c z a k, Wrocław–Warszawa–Kraków
–Gdańsk 1976 (= Teksty źródłowe do
dziejów teorii sztuki, red. W. J a w o r s k a, W. J u s z c zak,
XXIII), s. 386.
369 H. B l u m, Słowo wstępne [w:] Mehoffer 1964, s. 47.
370 W zbiorach Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork
(od 1929), olej na płótnie, 179,5 × 150 cm. Zob. M. V e n t u r i,
S.Orienti, L’ opera pittorica di Edouard Manet, Milano 1967
(= Classici dell’ Arte, 14), s. 93, nr 64; M. P. D r i s k e l, Representing
Belief. Religion, Art, and Society in Nineteenth-Century France,
University Park, PA 1992, s. 188 oraz il. 71.
371 G. H. Hamilton, Manet and his Critics, New Haven–
London 1954 (= Yale Historical Publications, ed. S. Mc K n i g h t
C r o s b y, History of Art: 7), s. 55–56.
342