Herederos de la condición inmigrante: adolescentes y jóvenes en ...
Herederos de la condición inmigrante: adolescentes y jóvenes en ...
Herederos de la condición inmigrante: adolescentes y jóvenes en ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
42<br />
<strong>de</strong> fijarnos <strong>en</strong> lo que supone el que sea a partir <strong>de</strong> ese acontecimi<strong>en</strong>to como se empiezan a<br />
contar <strong>la</strong>s g<strong>en</strong>eraciones familiares (<strong>en</strong> números ordinales: primera, segunda... ¿hasta cuál? ¿<strong>en</strong><br />
qué g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong>jarán los “<strong>inmigrante</strong>s” <strong>de</strong> serlo, confundiéndose al fin con los<br />
“autóctonos”? 50 ), como si éstas sólo existies<strong>en</strong> a partir <strong>de</strong>l mom<strong>en</strong>to <strong>en</strong> que inmigran. Toda <strong>la</strong><br />
historia <strong>de</strong> <strong>la</strong> familia anterior a él es borrada, convirtiéndose una vez más <strong>la</strong> <strong>condición</strong> <strong>de</strong><br />
<strong>inmigrante</strong>s <strong>en</strong> el eje <strong>en</strong> torno al cual <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad familiar se coagu<strong>la</strong>. Ese olvido, cuando es<br />
reproducido <strong>en</strong> los estudios ci<strong>en</strong>tíficos, <strong>de</strong>ja <strong>de</strong> ser un mero prejuicio común para convertirse<br />
<strong>en</strong> una fu<strong>en</strong>te constante <strong>de</strong> errores epistemológicos, pues resulta imposible compr<strong>en</strong><strong>de</strong>r <strong>la</strong><br />
inmigración sin t<strong>en</strong>er <strong>en</strong> cu<strong>en</strong>ta <strong>la</strong> emigración, esto es, todo lo que suce<strong>de</strong> <strong>en</strong> los países <strong>de</strong><br />
orig<strong>en</strong> antes y <strong>de</strong>spués <strong>de</strong> <strong>la</strong> partida <strong>de</strong> los emigrantes.<br />
El segundo círculo dibujado <strong>en</strong> el p<strong>la</strong>no sincrónico es más amplio, porque no se<br />
circunscribe a <strong>la</strong> vida <strong>de</strong> <strong>la</strong>s familias <strong>inmigrante</strong>s, sino a <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad españo<strong>la</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eral.<br />
Se trata <strong>de</strong>l que tantas veces se nombra 51 como el mom<strong>en</strong>to histórico <strong>de</strong> <strong>de</strong>jar <strong>de</strong> ser <strong>la</strong><br />
españo<strong>la</strong> una sociedad <strong>de</strong> emigración para convertirse <strong>en</strong> una <strong>de</strong> inmigración. Es con <strong>la</strong><br />
llegada a España <strong>de</strong> un volum<strong>en</strong> “significativo” 52 <strong>de</strong> <strong>inmigrante</strong>s cuando surge, <strong>en</strong> <strong>la</strong> práctica<br />
y <strong>en</strong> <strong>la</strong> teoría (es <strong>de</strong>cir, <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociedad y <strong>en</strong> <strong>la</strong> sociología), <strong>la</strong> “segunda g<strong>en</strong>eración”, a medida<br />
que aparec<strong>en</strong> a España los problemas (prácticos) y <strong>la</strong>s problemáticas (teóricas) propias <strong>de</strong> los<br />
países <strong>de</strong> inmigración 53 . Un repaso a <strong>la</strong> forma <strong>en</strong> que éstas últimas han ido surgi<strong>en</strong>do y<br />
<strong>de</strong>sarrollándose a lo <strong>la</strong>rgo <strong>de</strong> los últimos años como objeto <strong>de</strong> estudio y como campo <strong>de</strong><br />
49<br />
“Le terme <strong>de</strong> génération conti<strong>en</strong>t <strong>en</strong> lui le risque <strong>de</strong> <strong>de</strong>voir servir <strong>de</strong> terrain nouveau, nouvellem<strong>en</strong>t offert au<br />
socio-biologisme” (Sayad, 1994: 155).<br />
50<br />
J. Labrador, autor <strong>de</strong> una monografía sobre <strong>inmigrante</strong>s peruanos <strong>en</strong> España (2001), me re<strong>la</strong>tó cómo uno <strong>de</strong> los<br />
sujetos <strong>en</strong>trevistados por él como parte <strong>de</strong>l trabajo <strong>de</strong> campo <strong>de</strong> esa investigación le espetó: “yo no te pregunto<br />
por tus antepasados cada vez que hablo contigo”.<br />
51<br />
"Si hubiera algún tropo discursivo que mejor reflejara <strong>la</strong> importancia simbólica que <strong>la</strong> «inmigración no<br />
comunitaria» ha adquirido <strong>en</strong> España, éste no sería otro que el uso recurr<strong>en</strong>te que <strong>de</strong>s<strong>de</strong> mediados <strong>de</strong> los años<br />
och<strong>en</strong>ta se hace <strong>de</strong> <strong>la</strong> expresión «España: <strong>de</strong> un país <strong>de</strong> emigración a un país <strong>de</strong> inmigración»." (Santamaría,<br />
2002: 113)<br />
52<br />
Las comil<strong>la</strong>s subrayan aquí lo arbitraria que resulta cualquier <strong>de</strong>finición <strong>de</strong> un umbral, <strong>en</strong> <strong>la</strong> medida <strong>en</strong> que<br />
respon<strong>de</strong> <strong>en</strong> su mayor parte a una cuestión, <strong>la</strong> visibilidad <strong>de</strong> <strong>la</strong>s pob<strong>la</strong>ciones <strong>inmigrante</strong>s, <strong>de</strong> <strong>la</strong> cual el elem<strong>en</strong>to<br />
<strong>de</strong>mográfico es sólo un compon<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre otros m<strong>en</strong>os evi<strong>de</strong>ntes (como <strong>la</strong> etnicidad, <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración territorial<br />
y sectorial, etc.). Sobre <strong>la</strong> visibilidad <strong>de</strong> los <strong>inmigrante</strong>s, ver Suárez Navaz (1998a, 2004) y Santamaría (2001;<br />
2002).<br />
53<br />
El primer estudio realizado <strong>en</strong> España sobre los hijos <strong>de</strong> <strong>inmigrante</strong>s que conocemos es el <strong>de</strong> Pascual y Riera<br />
(1991), <strong>en</strong> cuyo título aparece ya una cuestión sobre <strong>la</strong> que volveremos más a<strong>de</strong><strong>la</strong>nte: <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad. Resulta<br />
muy significativo que se trate <strong>de</strong> una investigación llevada a cabo <strong>en</strong> Barcelona, no sólo por haber sido ésa <strong>la</strong><br />
primera provincia <strong>en</strong> recibir a un número importante <strong>de</strong> <strong>inmigrante</strong>s extranjeros, sino también porque dinámicas<br />
propias <strong>de</strong> <strong>la</strong> sociedad cata<strong>la</strong>na contribuy<strong>en</strong> a que <strong>la</strong> cuestión <strong>de</strong> <strong>la</strong> i<strong>de</strong>ntidad cultural reciba una at<strong>en</strong>ción<br />
especial. Y es interesante observar cómo esas dinámicas han hecho que el tratami<strong>en</strong>to que los investigadores<br />
cata<strong>la</strong>nes han dado a <strong>la</strong> inmigración extranjera haya adoptado un perfil específico (y con aspectos sumam<strong>en</strong>te<br />
interesantes, a nuestro <strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>de</strong>r), <strong>en</strong><strong>la</strong>zándo<strong>la</strong> con problemáticas <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>das previam<strong>en</strong>te <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción a <strong>la</strong><br />
inmigración españo<strong>la</strong> a Cataluña (ver Solé, 1987; y So<strong>la</strong>na y otros, 2002).