shkarko - Syri 3

143 Dogana e letërsisë shqipe
Teorikisht e praktikisht do t’i plotësonte kushtet për ta zënë
pozitën më të lartë të censurës. Është i pari, e gati i vetmi që u
përkthye në gjuhën sllav; është kryesori, që mësuesin dhe
studiuesin e mjerë të letërsisë i tumirë të hedhin gur e dru mbi
Mbretin Zog, është i pari që mësuesin e letërsisë e “udhëzoi”
të flasë mbi luftën e klasave.
Janë paraqitur studime të shkurtra e të gjata, eseistike
e me pretendime shkencore që ta nxjerrin Migjenin në një
aleancë estetike e politike me Nolin e Lasgushin: kundër
Mbretit Zog. Teorema e këtillë s’është treguar e qëndrueshme
sepse Lasgushi e Noli “e përjetuan” fizikisht socrealizmin, por
përkundër disa përpjekjeve shumë dëshpruese të Lasgushit
për të shkruar poema socrealiste e, Noli të kthehet në
Shqipëri, nuk arritën të inkuadrohen. Noli e Lasgushi s’arritën
të dalin nga koha e tyre: Noli me peshën e dyshimtë të Kryqit
të Kalvarit e Lasgushi me dashurinë halucinative të yjeve. Ata
që janë orvatur të bëjnë barazimin midis Lasgushit, Migjenit
dhe Nolit, naivisht ose qëllimisht, e heshtin faktin se Noli e
Lasgushi s’kanë kaluar aspak mirë në prokurorinë ideoletrare.
Kalorësi i Krishtit, i Skënderbeut dhe i Napoleonit, siç thotë
Noli për veten, do ta ketë paksa ngushtë të reduktohet vetëm
brenda një dimensioni, vetëm brenda dimensionit armiqësor
kundër Mbretit Zog. Në fillim ky dimension politik i Nolit u tumir
vetëm në librat shkollorë që pastaj të konsolidohet edhe në të
gjitha studimet për Nolin. Ky barazim politik i Nolit dhe Migjenit
u tregua skematizim i dhunshëm.
Meqë çdo studim në letërsinë shqipe u bë i dyshimtë,
shpeshherë në letrat shqipe është përsëritur në mënyrë
akuzuese se përse Theofan Stilian Noli, pas vizitës që i bëri
Bashkimit Sovjetik në kohën e Stalinit dhe pas admirimit që
shprehu për atë shtet, dhe pas një përkushtimi epistulik
“çlirimtarëve” të Shqipërisë komuniste, përse nuk u kthye të
jetojë në Shqipërinë e Enver Hoxhës. Tash vonë, shumë vonë,
njerëzit e panë të shpallur publikisht faktin e mëshefur, e aq
trishtues e aq të mëkatshëm - amanetin e Faik Konicës për t’u