shkarko - Syri 3

Arti shtetëror i letërsive të verbëra
82
pushtuesin turk, u kthye në ditën e parë dhe në klasën e parë.
Mendimi i dytë do të duket shumë më pikëllues se i pari:
shqiptari detyrohet ta përsërisë, të njëjtin veprim që e kishte
kryer shekuj më parë. Kjo ishte punë Sizifi! Ky fakt, si duket,
përherë i është përcaktuar dhe ende i përcaktohet
pamëshirshëm njeriut dhe lexuesit shqiptar. Ky lexues, shumë
herë gjatë historisë, jo me vullnetin e tij, është detyruar të
gjendet i nënçmuar, i papërfillur, gjithmonë në moshën e
adoleshencës shkollore. Gjithnjë ka qenë i shtyrë t’i mësojë
rregullat e vjetra të leximit dhe metodologjinë e trekëndëshit të
ndikimit të dhunshëm. Natyrisht se tempulli i moralit folklorik
ishte shumë më i vjetër tek shqiptarët se ai tregimi për “Djalin
shkapërdar”, por si duket Buzuku u detyrua t’ia rikujtojë
zyrtarisht lexuesit shqiptar ditën e parë të shkollës kristiane,
pikërisht me këtë tregim. Tregimi, përveç kërcënimit të qiellit,
të Atit qiellor, si akt zyrtar, synon edhe syzheun e hidhërimit e
të gëzimit familjar. Gjon Buzuku mendon se shqiptarëve u
duhet sërish klasa e parë e moralit familjar dhe e kristianizmit.
Kishte kaluar më shumë se një shekull nga ekzoduesi i
parë i shqiptarëve dhe tashmë po bëhej ekzoduesi i dytë.
Rrëqethës, shumë rrëqethës, u bë trajta e këtij ekzoduesi të
dytë. Të përfytyrojmë muzgun e trashë të pikëllimit të Gjon
Buzukut buzë vetmisë; i ulur, kobshëm, në oborrin e kishës, ai
i përcjell skenat e zallahisë kolektive të ekzodit fetar. Nata
aziatike e kafshonte përbindshëm oborrin e kishës së tij.
Shkretërimi fushor, bashkë me vajin e zogut vetmitar të natës,
zvarriteshin tinëzisht në oborrin e kishës. Nga kjo pozitë
dëshpëruese Buzuku i përcillte me dëtyrim biblik skenat e
shpërnguljes shpirtërore të bashkëkombasve të vet.
Shqiptarët, tashmë, nuk iknin përtej detit, si para një shekulli,
por kolektivisht, si grigjet, shkonin drejt fesë islame. Shpirtrat e
tyre zdeshnin rreshkun e fesë kristiane; e hidhnin në flakën e
stavës heretike të mohimit. Ave Maria! Tash shqiptarët po
hynin tërësisht në natën e parë të shkollës aziatike dhe
vendoseshin brenda trajtimit të trekëndëshit të ri - i