shkarko - Syri 3

83 Zanafilla hipotetike e cenzurës
përshtateshin natyrës së re të të lexuarit. Gjon Buzuku
mendonte se ende kishte kohë për kthim, përkundër
premtimeve shumë të vyshkura të Marin Barlecit e të Marin
Beçikemit e shumë të tjerëve, që kishin premtuar rikthimin në
atdhe. Ata më s’mund të ktheheshin as të shndërroheshin në
hije konstantinësh. Për të kishte ardhë koha e prehjes fetare
në trollin italian, tashmë ishin qindra kilometra më afër
shtëpisë së Jezusë. Gjon Buzuku i vuajtjes së dyfishtë: asaj
fizike dhe shpirtërore, ishte në rrezik të privohej nga Fryma e
Shenjtë. Do të binte në herezi të plotë po s’u orvat, si bariu i
popullit që ishte, ta shpëtojë grigjen prej gllabërimit të
zvarranikut aziatik.
Përpjekja e tij dëshpëruese ishte: t’ia kumtojë grigjës
së shqiptarëve të ndërkyrë shpirtërisht, se qielli dhe Ati i ynë
më shumë gëzohet për pendimin e mëkatarit se sa për
njëqind të tjerë që s’kanë mëkatnuar kurrë. T’ua kumtojë
shqiptarëve mesazhin e Jezusë, se Ati përherë e fal gabimin e
fëmijës. Brenda në kumt feks aq dukshëm nostalgjia e
Buzukut për shtëpinë e kujtimeve të fëmijërisë. Por kthimi nga
ekzili i dheut, i gjakut, i fesë, i familjes nuk ndodhi kurrë më.
Njeriu i letërsisë, Gjon Buzuku, heroi apo lexuesi, qe
në fillim është përcaktuar ta ruajë formën e shëmbullit të
zgjedhur. Rruga e zgjedhjes së shëmbullit eksperimental u
tregua shumë e vështirë që nga hapat e parë të formësimit.
Fat i tillë iu atribua edhe atij Djaloshit të flashkët shkapërdar,
që bëri një aventurë simbolike vetëm sa për ta kënaqur
providencën biblike.
Ndonjë studiues i rrallë ka mendime hipotetike se edhe
para “Djalit shkapërdar”, letërsia shqipe do të ketë pasur
ndonjë personazh sado episodik por ky personazh u detyrua
të asgjësohet bashkë me prirjet e tij pagane. Mbase ky
studiues mund të ketë të drejtë. Censura monoteiste e ka
asgjësuar këtë “personazh” pikërisht në zonën e ndikimit,
ndonëse në legjenda dhe balada, edhe sot, heroi pagan e
vazhdon jetën si një bimë e egër. Deshëm ne ose jo, do të