shkarko - Syri 3

93 Çvendosja e parë ideoarkitektonike e personazhit
Lexuesi. Këndet strategjike të këtij trekëndëshi, detyrimisht
sogjojnë për ta ruajtur pastërtine moralopolitike të letërsisë
shqipe në të gjithë diakroninë e saj. Asnjëri prej këtyre individmediumeve
(Shkrimtari - Heroi - Lexuesi) s’mbetet i aftë të
krijojë mesazhin e vet autonom.
Dihotomia midis Arkitektit ideologjik dhe Krijuesit
ideologjik nuk qëndron vetëm në përcaktimin e formës, por ajo
përfshin edhe përmbajtjen. Heteronomia e mundshme e
shpjegimeve të personazheve, të ideve ose të personaliteteve
historike, zakonisht rrjedh nga tradita e shpjegimeve të
ekzistencës. Arkitekti ideologjik e korrigjon traditën letrare
duke renovuar identitetin e protagonistit, të idesë, të historisë,
për të arritur promovimet ideomorale të tyre. Puna e Arkitektit
përqëndrohet vetëm në ristrukturimin ideologjik të asaj letërise
që ka qenë e krijuar para socrealizmit, por që ideologjikisht
është lindur e gjymtë.
Arkitekti dhe Krijuesi ideologjik e përdorin
suplementarizimin e ndërsjellë të skemave biblike: Arkitekti
vetëm do të renovojë; do të gërmojë në Dhjatën e vjetër të
letërsisë shqipe, pa arritur asnjëherë ta kapërcejë Rubikonin
e Migjenit. Ky arkitekt gjithnjë mbetet i dyshimt politikisht, sikur
profetët e Dhjatës së vjetër edhe pse mjaft të devotshëm; nuk
arritën asnjëherë ta kuptojnë monoseminë e kristijanizimit.
Përpjekjet dëshpruese të Spasses, Poradecit, Kutelit, e në një
mënyrë edhe të Fan Nolit, për të hyrë fizikisht në Dhjatën e re
të letërsisë shqipe, tregojnë se sa i pamëshirshëm ishte kalimi
pranë Cerberit politik. Të gjithë këta shkrimtarë do të kënaqen
vetëm me firomën e klimës ideologjike, aq sa u kënaq Gjon
Pagëzuesi në klimën parakristijane.
Krijuesi vepron në kushte krejtësisht të tjera: ai është
absolutisht i liruar nga koha, hapsira, gravitacioni, historia;
kryesisht krijimtaria e tij fillon prej asgjësë absolute duke
abstrahuar çdo gjë që ka ekzistuar para gjashtë ditëve