shkarko - Syri 3

247 Ku gjendesh ti gjuhë dhe tipologji e letrave
shqipe?
s’ishin të barabartë: spektatori “lexonte” nga interpretimi
skenik kurse lexuesi e “delexonte” të njëjtin tekst nga skena.
Këtu thonë zë fill “afarizmi politik” dhe “afarizmi
ekonomik” i artit. Afarizëm ekonomik të mirëfillt s’ka në
letërsinë evropiane. “Afarizmi politik” i mbron interesat e
pushtetit, duke e bërë unitetin skenik të veprave, ndërsa
“afarizmi ekonomik” parodizon bukur lirëshëm me naivitetin e
lexuesit që beson në këtë afarizëm. Të dyja këto interpretime
e dëmtojnë lexuesin e mirëfilltë, atë lexuesin që në çdo
shoqëri është i rrallë e i papërfillshëm.
Akti i regjisorit “të afarizmit politik” nuk guxon të dallojë
nga autoriteti i pushtetit, sepse e legalizon unifikimin vizuel,
auditiv, idenë, mesazhin, nëpërmes sistemit të la langue-s.
Në psikanalizë la langue identifikohet me gjuhën e arketipit
kolektiv, ndërsa tek Sosyri shpjegohet si sistem shenjash të
kodifikuarë arbitrarisht. Të dy shembujt s’ndryshojnë
esencialisht nga njëri-tjetri. Shembull i veçuar i dukurisë së
manualitetit të la langue-s dhe aplikimit të parole-s në skenë,
do të shërbejë angazhimi i regjisorëve të Lindjes dhe atyre të
Perëndimit, që i kanë vënë në skenë sa herë veprat e
Dostojevskit. Në manualitetin moralopolitik të regjisorëve të
lindjes mbijeton angazhimi i la langue-s morale, religjioze,
sllavoortodokse, ndërsa “parodizimi” i vënies në skenë të
këtyre veprave, sipas aplikacionit të parole-s, priret kah fjalia
individuale aq e rrezikshme në politikën ditore. Prirjes
manuale të la langue-s morale, patriotike, folklorike, e më në
fund ideopolitike, s’ka mundur asesi t’i shpëtojë që nga
zanafilla e saj as letërsia e vogël shqipe dhe as letërsitë tjera,
poaq të vogla ballkanike. Procedimi i parë i pushtetit totalitar,
në Ballkan i përhershëm, që nga pushteti i perëndive e deri
tek pushtetet nacionaleshoviniste e sockomuniste, i ka
detyruar përpiluesit e teorive të letërisë, të historisë së
letërsisë dhe të veprimtarive tjera kulturore ta pranojnë idenë