shkarko - Syri 3

229 Identiteti i historisë dhe i historianit
munguar letërsisë shqipe, ndonëse komentatori dhe autori,
në gjithë diakroninë e mendimit shqiptar e kanë përsosur
“Librin e respektuar”. Letërsia shqipe ende s’është liruar nga
këta katër faktorë, vëçantë nga dy të fundit, përkundër
letërsisë evropiane, e cila gjendjes kristianoeremite dhe
riterfantastike kaloi tek humanizmi me “zbulimin e
protagonistit”. Periudha e humanizmit shqiptar ende s’e kishte
zbuluar personazhin e ne ua shpjegojmë nxënësve si
periudhë letrare. Historiografia e kësaj periudhe emërtohet si
humanizëm jo për konceptimin e personazhit por për nivelin
uniform të disfatës historike të shqiptarëve. Në shumicën e
periudhave të letërsisë shqipe, edhe pas humanizmit, sipas
gjerësisë tematike, do të gjejmë vetëm shtrirjen manuale e
spekulative të idesë kolektive, larg personazhit. Në asnjë
periudhë letrare shqipe s’do ta kërkojmë protagonistin e
mirëfillt sepse individi ende s’kishte dalur nga nëntoka e idesë,
e folklorit, e moralit, e fesë ... . Atij edhe sot i mungon gjuha e
individit.
“Qenja njerëzore nuk jeton vetëm në botën objektive
ose vetëm në botën e aktivitetve shoqërore, siç konsiderohet
rëndomt, por në masë të madhe varet nga gjuha vetanake, e
cila është bërë medium i hulumtimeve në shoqërinë njerëzore.
Është iluzion që mendimi themelor të përputhet me realitetin
pa përdorimin e gjuhës, sepse gjuha është mjet i rastësishëm
për zgjidhjen e problemeve specifike të komuikimit dhe
refleksit. Është fakt se “bota reale" në lartësi të
konsiderueshme të ndërdijes u ndërtua sipas ligjeve të grupit
të caktuar... Ne shohim dhe dëgjojmë edhe në mënyrë tjetër,
përjetojmë, ashtu siç e bëjmë këtë përjetim në masë të
madhe, mu pse ligjet gjuhësore të shoqërisë sonë krijojnë
predispozicion për qëmtim të ndërdishëm të interpretimit." 1)
1 *Selected writings Edvard Sapir in language, culture and
personality, Berkeley and Los Ageles, 1949, p.195