shkarko - Syri 3

Arti shtetëror i letërsive të verbëra
290
Mendojmë se për letërsinë shqipe do të kishte qenë fat
i madh sikur Ismail Kadare të mos ishte bërë kurrë gjeneral,
prift, pasha, inkvizitor, redaktor, front demokratik, por të kishte
mbetur i “vogël”, si në poemën “ANKETË“ dhe në “KRONIKË
NË GUR” - të kishte mbetur si Oskari i “Daullës së llamarintë”.
Sikur të kishte ndodhur kjo gjë në letërsinë shqipe, Kadareja
do të kishte ngelur peng fort i çmuar si “Magjistar nga Ozi” në
letërsinë botërore. Vetëm në këtë poemë dhe në këtë roman
shkrimtari njejëzohet me animën fëmijërore, mu në midis të
librave, bashkë me protagonistin, dhe kur personazhet ikin
nga librat e bibliotekës e dalin nëpër rrugicat e qytetit me
gravitacion gazmor, arrihet ai konotacioni i gjuhës së lartë stë
ajzbergut fëmijëror. Në librin “Kronikë në gur” flet guri, druri,
stërra, flasin të gjithë me atë gjuhën e animizimit të lartë të
cilën mund ta dëgjojë vetëm fëmija. S’do të ishte humbje që
Kadareja të kishte mbetur aq “miturak” në letërsinë shqipe,
përherë i ri si orët e bjeshkës, si fjalët aq mbresore të
Markesit, me rastin e pranimit të Çmimit Nobel: “veprat e mia
s’kanë moshë më të madhe se tetëvjeçare. Të gjitha janë të
lidhura me rrëfimet e gjyshes sime, kur unë ende s’i kisha tetë
vjet”.
Fjalët (shenjat gjuhësorë), sintagmat, kodifikimet, në
veprën “Kronikë në gur” ndryshojnë nga sinjifikativat politikë.
Në këtë vepër fjalët animizohen bashkë me objektet të tjera.
Ato dalin nepër rrugët gazmore të Gjirokastrës duke qëndruar
të pavarura nga referencat politike. Ato i afrohen plotësisht
“paganizmit të vetmuar” të Jungut. Gjuha e kësaj vepre si
LANGUE dhe si të folur funksional (LA PAROLE), lërkon një
studim të veçantë semiologjik, semantik, psikologjik, jashtë
tetulës politike. Në këtë vepër, vetëm në këtë vepër, të
projektuar nepërmes thjerzave të fantazisë fëmijërore
binarizohet gjuha arketipore dhe metagjuha, fjala dhe figura;
aty çdo gjë flet me “gjuhën e ëndërrës”. Fjalët dalin të liruara
nga ekuilibri dhe gravitacioni i tekstit ideor, ku busolla e
ndikimit nuk tregon asnjë anë të horizontit politik. Do të