shkarko - Syri 3

Pozita e la langue-s së shkrimtarit në letërsinë
evropiane filloi të ideologjizohet edhe më tepër kur u paraqit
njëfarë “lexuesi” shumë i autorizuar që intervenon në vepër
me referencën politike duke rikrijuar, jo vetëm idenë, por gjithë
strukturën e veprës. Që në fillim të letërsisë, të asaj që e
njohim si tragjedi apo komedi të antikitetit, paraqiten
ndërhyrjet e regjisorëve, skenografëve, aktorëve ... që s’mund
t’i quajmë lexues apo kompilatorë, “të aplikacionit politik”, me
përgjegjësinë e lojës në skenë. Regjisori është lexuesi më
prepotent, i cili me improvizmin moralopolitik të skenës
imponon imazhin unik duke apstrahuar intimën “krijuese” të
lexuesit. (Regjisori është kompilatori i dytë pas shkrimtarit, që
kërkon disiplinën e lexuesit).
Tragjedianët grekë, për hir të popullaritetit reklamues, i
kanë bërë kompromiset e para, pastaj edhe aranzhmanet me
atë “lexuesin” prepotent, që më së pakut e ka respektuar
autoritetin e shkrimtarit dhe të drejtën “rikrijuese” të lexuesit,
sepse kurrë s’është njësoj sikur të lexohet një vepër
drejtëpërdrejti nga libri, sikur të “rilëxohet” po ajo vepër nga
skena.
Mbase në kohën e Eskilit, Euripidit, Sofokliut, skena ka
realizuar efekte shumë më praktike se në kohërat e
mëvonshme, meqë atëherë libri ishte tepër i rrallë, i
pamundëshëm të gjendej në dorën e secilit. Shkak tjetër, po
aq i rëndësishëm, ishte edhe analfabetizmi i shumicës së
popullsisë. Vënia në skenë e tragjedive apo komedive
kompensonte vet librin e rrallë, mosnjohjen e alfabetit,
kompensonte ritualin vizuel të moralit, dhe së fundit
animizonte politikën populiste, duke i njëjzuar spektatorin dhe
lexuesin. Spektatori nuk kishte njohuri paraprake për librin e
Eskilit apo të Euripidit andaj “leximin” e tragjedisë apo
komedisë e bënte sipas interpretimit në skenë, ndërsa lexuesi
që kishte krijuar më parë imazhin intim për veprën e lexuar,
duhej të konfrontohej me interpretimin skenik. Që nga koha e
antikitetit kompilatori politik e dinte se lexuesi dhe spektatori